Sáng kiến kinh nghiệm Tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo cho học sinh Lớp 5 thông qua dạy học môn Toán

 PHẦN MỞ ĐẦU
 I. Bối cảnh của đề tài
 Trong năm học 2020 -2021 chương trình và sách giáo khoa mới sẽ được triển 
khai đối với lớp 1. Trong đó, hoạt động trải nghiệm là một hoạt động giáo dục 
bắt buộc giống như một môn học khác ở trường Tiểu học. Việc đưa hoạt động 
giáo dục trải nghiệm vào xây dựng cấu trúc chương trình giáo dục phổ thông 
mới đã cho thấy tầm quan trọng của hình thức dạy học này trong việc nâng cao 
chất lượng dạy học ở Tiểu học.
 Môn Toán là môn học quan trọng trong chương trình giáo dục Tiểu học, cung 
cấp và rèn luyện cho học sinh những kiến thức cơ bản nhất về tính toán đo 
lường. Việc nâng cao chất lượng dạy và học môn Toán đang là vấn đề bức thiết 
đặt ra, đặc biệt là giai đoạn cuối cấp tiểu học. Một trong những giải pháp góp 
phần nâng cao chất lượng dạy học theo Dự thảo chương trình mới sau năm 2015 
là tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo(TNST) trong dạy học môn Toán. Đây 
là một hình thức tổ chức dạy học tạo điều kiện cho học sinh (HS) có những trải 
nghiệm khám phá mới mẻ, qua đó góp phần hình thành và bồi dưỡng năng lực 
làm việc nhóm, năng lực đánh giá,năng lực tự thực hành, lòng say mê học tập và 
ý chí vươn lên, giúp phát triển năng lực người học.
 II. Lí do chọn đề tài:
 Mục tiêu dạy-học Toán Tiểu học hiện nay: Học sinh hiểu được bài học, nắm 
được các chuẩn kiến thức và năng cần đạt của bài học, thực hiện được các bài 
tập thực hành. Mức độ cao hơn là giáo viên quan tâm đến việc giúp các em có 
thói quen giải toán, yêu thích học toán. Thế nhưng trong quá trình giảng dạy, 
giáo viên thường để học sinh tự học, tự thực hiện, học sinh trở nên thụ động, lớp 
học nhàm chán, thiếu nhiều kỹ năng trong học tập cũng như trong cuộc sống. 
Giáo viên thường nghĩ rằng: Trải nghiệm là học sinh được hoạt động bên ngoài 
lớp học; các em được thực hành đo đạt, thao tác trên một đồ dùng học tập nào đó 
hay được tiến hành tính toán trên một vật, dụng cụ gì đó cụ thể mới được gọi là 
trải nghiệm. Bên cạnh đó, không ít giáo viên cho rằng: Học sinh học Toán chỉ 
cần tính đúng kết quả bài tính, giải bài toán đúng cách, đúng đáp số là được. Và 
cũng không ít giáo viên bị động, không nghĩ ra phải trải nghiệm như thế nào khi 
dạy tiết học này, bài học kia,.
 Chính vì những ý nghĩ đó đã dẫn đến hiện trạng nhiều học sinh làm được 
câu tính, bài tính hay tìm đúng kết quả bài toán nhưng khi hỏi lại cách làm như 
thế nào thì các em không trình bày, không giải thích được hoặc hỏi căn cứ vào 
đâu để có cách làm đó các em vẫn không thể trả lời.
 Xuất phát từ thực tiễn dạy học môn Toán ở trường tiểu học hiện nay và 
yêu cầu của việc tổ chức hoạt động học tập TNST cho học HS trong dạy 
 1 PHẦN NỘI DUNG
I.Cơ sở lí luận của đề tài
1. Một số vấn đề về hoạt động trải nghiệm
1.1. Khái niệm
 Hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục do nhà giáo dục định hướng, 
thiết kế và hướng dẫn thực hiện, tạo cơ hội cho học sinh tiếp cận thực tế, thể 
nghiệm các cảm xúc tích cực, khai thác những kinh nghiệm đã có và huy động 
tổng hợp kiến thức, kĩ năng của các môn học để thực hiện những nhiệm vụ được 
giao hoặc giải quyết những vấn đề của thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình, 
xã hội phù hợp với lứa tuổi; thông qua đó, chuyển hoá những kinh nghiệm đã 
trải qua thành tri thức mới, hiểu biết mới, kĩ năng mới góp phần phát huy tiềm 
năng sáng tạo và khả năng thích ứng với cuộc sống, môi trường”.
1.2. Bản chất của hoạt động trải nghiệm sáng tạo
 - Về nội dung hoạt động TNST:
 Hoạt động TNST có nội dung đa dạng và mang tính tích cực, tổng hợp 
kiến thức, kĩ năng của nhiều môn học, nhiều lĩnh vực học tập như giáo dục đạo 
đức, giáo dục trí tuệ, giáo dục kĩ năng sống, giáo dục nghệ thuật, thẩm mĩ, giáo 
dục lao động, giáo dục an toàn giáo thông, giáo dục phòng chống ma túy, 
Nội dung giáo dục của hoạt động TNST thực và gần gũi với cuộc sống thực tế, 
đáp ứng được nhu cầu hoạt động của HS, giúp các em vận dụng những hiểu 
biết của mình vào thực tiễn cuộc sống một cách dễ dàng, thuận lợi.
 - Về quy mô tổ chức:
 Hoạt động TNST có thể tổ chức theo những qui mô khác nhau như: theo 
nhóm, theo lớp, theo khối lớp hoặc theo trường, liên trường. Tuy nhiên, tổ chức 
theo qui mô nhóm, lớp có ưu thế hơn vì tổ chức đơn giản, không tốn kém, mất ít 
thời gian, HS tham gia được nhiều hơn và có khả năng hình thành và phát triển 
năng lực cho các em.
 - Về địa điểm:
 Hoạt động TNST có thể tổ chức tại nhiều địa điểm khác nhau ở trong 
hoặc ngoài nhà trường: lớp học, thư viện, phòng đa năng, phòng truyền thống, 
sân trường, vườn trường, trong công viên, vườn hoa, viện bảo tàng, các di tích 
lịch sử văn hóa, các công trình công cộng, các làng nghề, cơ sở sản xuất,
 - Về lực lượng tham gia:
 3 nghĩa hơn. Tích hợp hoạt động TNST và toán học có nghĩa là đưa những nội 
dung TNST có liên quan vào quá trình dạy học toán. 
 2. Cấu trúc, nội dung chương trình môn Toán lớp 5
 Theo chương trình môn Toán lớp 5, nội dung Toán 5 chia thành 175 bài 
học, hoặc bài thực hành, luyện tập, ôn tập, kiểm tra. Mỗi bài thường được thực 
hiện trong một tiết học, trung bình mỗi tiết học kéo dài 40 phút. Để tăng cường 
luyện tập, thực hành, vận dụng các kiến thức và kĩ năng cơ bản, nội dung dạy 
học về lý thuyết đã được tinh giản trong quá trình thử nghiệm và hoàn thiện 
SGK Toán 5, chỉ lựa chọn các nội dung cơ bản và thiết thực. Đặc biệt, SGK 
Toán 5 rất quan tâm đến ôn tập, củng cố, hệ thống hóa các kiến thức và kĩ năng 
cơ bản của chương trình môn Toán ở tiểu học; hình thức ôn tập chủ yếu thông 
qua luyện tập, thực hành. Cụ thể như sau:
 a. Số thập phân và các phép tính với số thập phân
 b. Một số yếu tố thống kê: Biểu đồ hình quạt
 c. Đại lượng và đo đại lượng 
 d. Yếu tố hình học
 e. Giải bài toán có lời văn: Quan hệ tỉ lệ, tỉ số phần trăm, toán chuyển 
động đều, bài toán có nội dung hình học
3. Đặc điểm tâm sinh lý của học sinh lớp 5 với trải nghiệm sáng tạo.
 Đối với học sinh Tiểu học, tâm lí, nhân cách, nhận thức và thể chất đang 
dần phát triển và hoàn thiện, đặc biệt là giai đoạn lớp 5 là giai đoạn mà HS phát 
triển mạnh nhất. Trong khi đó quá trình dạy học bằng các hoạt động TNST luôn 
đặt HS vào những hoạt động trực tiếp, tạo ra những thách thức hấp dẫn người 
học, tạo cho HS nhưng cơ hội tìm hiểu, khám phá trong quá trình trải nghiệm, từ 
đó HS được tự nhận xét, đánh giá và học hỏi lẫn nhau.
 II. Cơ sở thực tiễn của đề tài
 Hoạt động TNST toán học trong các nhà trường tiểu học hiện nay mới 
bước đầu dừng lại ở hoạt động ngoài giờ lên lớp, bản thân GV chưa hiểu hết 
được mục đích, ý nghĩa, phương hướng tiến hành nên việc tổ chức các hoạt động 
TNST toán học ở tiểu học nói chung, ở lớp 5 nói riêng chưa bài bản. Mặc dù 
nhiều trường đã áp dụng tổ chức TNST trong môn Toán, song phần lớn những 
hoạt động này chưa có cách thức thực hiện khoa học, chưa có tài liệu hướng dẫn 
và khung kế hoạch cụ thể. Qua cơ sở lý luận về hoạt động TNST toán học và 
qua kết quả điều tra thực trạng tổ chức hoạt động TNST toán học ở trường tiểu 
học nói chung và lớp 5 nói riêng, tôi nhận thấy cần phải đưa ra một số phương 
pháp, hình thức tổ chức và một quy trình chung tổ chức hoạt động TNST môn 
Toán nhằm giúp HS lớp 5 hình thành và phát triển các năng lực, các kĩ năng cơ 
bản, đồng thời bồi dưỡng lòng say mê học tập và ý chí vươn lên của người học.
 5 Bước 4: Xác định nội dung và phương pháp, phương tiện, hình thức của 
hoạt động trải nghiệm toán học.
 Mục tiêu của hoạt động trải nghiệm toán học có thể đạt được hay không 
phụ thuộc vào việc xác định đầy đủ và hợp lí những nội dung và hình thức của 
hoạt động trải nghiệm.
 Đầu tiên, cần căn cứ vào mục tiêu đã xác định, các điều kiện hoàn cảnh cụ 
thể của lớp, của nhà trường và khả năng của HS để xác định các nội dung phù 
hợp cho các hoạt động trải nghiệm toán học. Cần liệt kê đầy đủ các nội dung 
hoạt động phải thực hiện.
 Từ nội dung, lựa chọn phương pháp tiến hành, xác định những phương 
tiện cần thiết để tiến hành hoạt động trải nghiệm toán học. Từ đó lựa chọn hình 
thức hoạt động trải nghiệm tương ứng.
 Có thể một hoạt động trải nghiệm toán học nhưng có nhiều hình thức khác 
nhau được thực hiện đan xen hoặc trong đó có một hình thức nào đó là chủ đạo, 
còn hình thức khác là hỗ trợ.
 Bước 5:Giao nhiệm vụ trải nghiệm
 Đây là giai đoạn bắt đầu quá trình học tập trải nghiệm, GV giao nhiệm vụ 
hoạt động cho HS. Nhiệm vụ nhằm phát triển năng lực tính toán dựa trên trải 
nghiệm có liên quan đến nội dung Toán học phải đảm bảo khai thác tối đa vốn 
kinh nghiệm và các giác quan của HS.
 Ở bước này, cần lưu ý đảm bảo các yêu cầu sau:
 - Khi giao nhiệm vụ trải nghiệm: Nhiệm vụ trải nghiệm được GV giao 
cho HS thông qua các hoạt động như: trò chơi, sắm vai, điều tra, quan sát, cảm 
nhận,... Nhiệm vụ này có thể tổ chức theo nhóm hoặc cá nhân tùy theo nội dung 
học tập và vốn kinh nghiệm của HS. HS tiếp nhận nhiệm vụ, có thể nêu ý kiến, 
phản hồi về nhiệm vụ để GV giải thích rõ nhiệm vụ, yêu cầu.
 - GV cần khảo sát hoặc phối hợp với lực lượng hỗ trợ để tiến hành khảo sát 
địa điểm sẽ diễn ra hoạt động trải nghiệm. Trong đó, cần chú ý đến các điều kiện 
đảm bảo an toàn cho HS khi tham gia trải nghiệm toán học trong thực tiễn.
 - Quan tâm khai thác vốn kinh nghiệm của HS: Trong một lớp học, mỗi 
HS sẽ có vốn tích lũy kiến thức, kĩ năng khác nhau về nội dung toán học có liên 
quan đến nhiệm vụ, hoạt động được giao. GV cần dự báo vốn kinh nghiệm của 
HS liên quan đến nội dung TNST toán học. Việc này giúp GV giao nhiệm vụ 
vừa sức, tạo thuận lợi để HS khai thác tối đa vốn kinh nghiệm sẵn có của cá 
nhân vào thực hiện nhiệm vụ được giao.
 - Kết nối kiến thức toán học, kiến thức môi trường mà HS sắp trải 
nghiệm với vốn kinh nghiệm của HS:
 + GV tìm hiểu những phát sinh ý tưởng về nội dung Toán học sắp diễn ra 
trong hoạt động trải nghiệm.
 7 - HS kết nối kinh nghiệm cá nhân với những gì xảy ra trong thực tiễn mà 
các em vừa trải nghiệm và đúc kết để tìm xu hướng chung hoặc những chân lý 
phổ biến. HS xác định những nguyên tắc, quy luật nổi lên, những vấn đề cốt lõi, 
trọng điểm mà HS nắm bắt được qua trải nghiệm. GV cần định hướng để HS xác 
định đúng vấn đề, đúng quy luật một cách chính xác. Nếu HS xác định chưa 
chính xác, chưa logic, GV phải là người gợi ý, dẫn dắt để HS đưa ra kết luận gãy 
gọn, ngôn ngữ tường minh, rõ ràng.
 - Trong bướcnày, khi HS đã rút ra được khái niệm, kiến thức liên quan, 
GV cần giúp HS kết nối những gì khái quát được với thực tiễn cuộc sống để 
chuyển sang giai đoạn học tập tiếp theo thông qua các câu hỏi: Con học hỏi 
thêm được gì qua các hoạt động này? Những điều rút ra có quan trọng trong 
cuộc sống của con không? Làm thế nào để con áp dụng những điều đã học vào 
cuộc sống?
 * Tổ chức cho HS thử nghiệm tích cực
 Giai đoạn này thường diễn ra dưới hình thức luyện tập, thực hành nhằm 
áp dụng điều HS đã rút ra từ giai đoạn trước.
 - GV là người định hướng các tình huống, các bài tập để HS tiến hành 
thử nghiệm. Việc xác định các bài tập thử nghiệm cần được tiến hành với mức 
độ từ dễ đến khó; từ áp dụng kiến thức để giải quyết bài tập đến vận dụng kiến 
thức để giải quyết bài tập.
 - GV nên tạo điều kiện để HS có thử nghiệm cho cá nhân về kết quả đã 
rút ra ở giai đoạn trước. Bên cạnh đó, cần điều chỉnh, giải đáp kịp thời những 
hoài nghi, thắc mắc của HS khi thử nghiệm. GV có thể trợ giúp cá nhân trong 
quá trình áp dụng, kiểm nghiệm để HS cảm thấy một cảm giác sở hữu những 
kiến thức, kĩ năng đã tích lũy được sau khi tham gia hoạt động TNST.
 - Để áp dụng những kiến thức có liên quan đến Toán học vào thực tiễn, 
GV có thể định hướng cho HS thông qua các câu hỏi: Làm thế nào để con có thể 
áp dụng những gì đã học được vào tình huống này? 
 Bước 7: Đánh giá kết quả trải nghiệm
 - Việc đánh giá kết hoạt động TNST Toán học được tiến hành ngay trong 
khi tổ chức hoạt động, thông qua việc quan sát sự tham gia vào hoạt động học 
tập của HS, thông qua trao đổi, tranh luận giữa các HS trong nhóm, giữa HS của 
nhóm này với nhóm khác bằng việc báo cáo, trình bày kết quả hoặc các ý kiến 
thắc mắc củaHS.
 - Đánh giá kết quả hoạt động TNST Toán học còn được thực hiện thông 
qua các hoạt động khi đã kết thúc hoạt động trải nghiệm: thông qua bài thu 
hoạch cá nhân, thông qua việc cụ thể hóa các kiến thức đã học bằng thái độ và kĩ 
năng có liên quan đến nội dung học tập.
 - Kết quả đánh giá được sử dụng để nhận định thực trạng học tập của HS, 
 9