Sáng kiến kinh nghiệm Rèn đọc diễn cảm cho học sinh Lớp 5

 I/ Phần thứ nhất: Đặt vấn đề
 Tập đọc là phân môn có vị trí quan trọng hàng đầu trong chương trình Tiếng 
Việt ở tiểu học. Dạy tốt phân môn này không những rèn luyện cho học sinh kỹ 
năng đọc mà còn phát triển cho các em vốn từ ngữ phong phú, tạo điều kiện để 
các em học tốt các phân môn khác. Rèn luyện kỹ năng đọc cho học sinh như: đọc 
đúng, đọc nhanh, đọc chính xác, rõ ràng, rành mạch, diễn cảm để học sinh có 
những hiểu biết về kiến thức văn học, về ngôn ngữ và ngược lại khi hiểu được 
những văn bản đọc sẽ giúp học sinh hiểu được đọc diễn cảm. Vì vậy giữa việc 
đọc đúng, đọc hiểu và đọc diễn cảm là hai quá trình có liên quan gắn bó mật thiết 
với nhau. Qua việc đọc, học sinh chiếm lĩnh được văn hoá của dân tộc, tiếp thu 
được nền văn minh của loài người thông qua sách vở. Qua việc đọc, học sinh biết 
đánh giá cuộc sống xã hội, tư duy. Cũng qua hoạt động đọc, tình cảm, thẩm mỹ 
của các em được nâng lên cao, tầm hiểu biết của các em nhìn ra thế giới xung 
quanh và quá trình nhận thức cũng có chiều sâu hơn. 
 Tập đọc là phân môn mang tính chất tổng hợp vì ngoài nhiệm vụ dạy đọc cho 
học sinh, nó còn có nhiệm vụ trau dồi kiến thức về Tiếng Việt cho học sinh( phát 
âm, từ ngữ, câu văn, đoạn văn... ), kiến thức bước đầu về văn học( văn xuôi, văn 
vần, nhân vật ...), kiến thức về đời sống, về giáo dục tình cảm, thể chất, thẩm mĩ. 
Sự phát triển nhiều mặt này tạo điều kiện để trẻ phát huy được mọi khả năng tiềm 
tàng, từ đó tạo cơ hội để sau này trẻ giúp ích cho xã hội. Phân môn Tập đọc ở 
Tiểu học nói chung và ở lớp 5 nói riêng đặt ra một nhiệm vụ quan trọng: đọc rành 
mạch, lưu loát bài văn( khoảng 120 tiếng/ phút), đọc có biểu cảm bài văn, bài thơ 
ngắn, hiểu nội dung, ý nghĩa bài đọc. Thông qua các bài văn, bài thơ, học sinh 
càng thêm yêu các miền quê của đất nước, đồng cảm với mọi tầng lớp nhân dân, 
mọi con người trên đất nước Việt Nam cũng như trên thế giới, biết quý trọng, giữ 
gìn những truyền thống quý báu của dân tộc ta.
 Phân môn Tập đọc có tác dụng mạnh mẽ trong giáo dục thẩm mĩ, giúp học 
sinh thêm yêu cái đẹp, rung cảm trước cái đẹp trong thiên nhiên, cái đẹp trong 
văn chương. Môn học này góp phần rèn luyện cho học sinh tư duy trừu tượng, tư 
duy lôgic. Giờ tập đọc, ngoài việc rèn đọc, dẫn dắt cho học sinh cảm thụ tốt bài 
văn, thấy cái hay cái đẹp của hình tượng văn học, chúng ta còn cho học sinh tìm 
bố cục để phát triển óc phân tích, tìm đại ý để phát triển óc tổng hợp. Ngoài ra 
còn rèn óc tưởng tượng, phán đoán, ghi nhớ...
 Phân môn Tập đọc kết hợp chặt chẽ với các phân môn khác của chương trình 
Tiếng Việt. Qua các bài văn, bài thơ chọn lọc, học sinh vừa cảm thụ được cái hay 
cái đẹp, vừa học cách dùng từ chính xác, đặt câu sinh động, được luyện về ngữ 
âm, chính tả, tập làm văn.
 Học phân môn Tập đọc, việc rèn đọc và cảm thụ bài đọc là hai yếu tố không 
thể thiếu, hai yếu tố này có quan hệ mật thiết với nhau, gắn bó, hỗ trợ đắc lực cho 
nhau. Cảm thụ tốt giúp cho các em tìm được giọng đọc thích hợp cho bài đọc, từ 
đó các em sẽ đọc một cách hay, diễn cảm. Ngược lại, đọc diễn cảm không tốt sẽ 
khó khăn việc cảm thụ bài văn.
 Muốn có kĩ năng đọc hay, diễn cảm, học sinh phải có khả năng cảm thụ bài 
đọc ở mức độ nhất định. Khi đã có kĩ năng đọc tốt, học sinh sẽ hiểu đúng, cảm 
thụ sâu sắc hơn. Phân môn Tập đọc luôn luôn thể hiện sự gắn bó chặt chẽ quá 
trình đọc và quá trình hiểu( hiểu nội dung cơ bản của bài đọc qua hệ thống từ 
ngữ, kiểu câu, bố cục và thể loại văn bản để đọc đúng, đọc hay và từ đó giúp học 
sinh cảm thụ cái hay cái đẹp của tư tưởng, tình cảm, của nghệ thuật ngôn từ để 
thể hiện ra cách đọc, giọng đọc, đọc diễn cảm).
 - 1 - hiện nội dung bài đọc thì còn thấp. Khi đọc, nhiều em chưa hiểu ý của từng đoạn, 
từng bài, các em ngắt nghỉ câu văn, ngắt nhịp câu thơ chưa chính xác, chưa thể 
hiện được nội dung và tình cảm bài đọc bằng sắc thái giọng đọc vui, buồn, trầm, 
bổng, gợi cảm... Kĩ năng đọc lướt để tìm hiểu nội dung bài chưa tốt ở đa số các 
em. ảnh hưởng của phương ngữ: tình trạng phát âm lẫn giữa thanh ngã và thanh 
sắc,... còn nặng nề. Sĩ số một lớp học còn đông. Do đặc điểm vùng miền, kinh tế 
ở gia đình chưa cao nên các em chưa được tạo điều kiện tốt để học tập. Qua điều 
tra khảo sát chất lượng đọc của học sinh ngay từ đầu năm học, tôi thấy lượng học 
sinh đã biết đọc diễn cảm bài văn, bài thơ rất ít, nhất là đối với những học sinh có 
lực học trung bình hay yếu.
 Cụ thể điều tra chất lượng đọc của học sinh hai lớp 5 đầu năm học này có số 
liệu cụ thể như sau:
 - Lớp 5B đầu năm học 2009- 2010
Sĩ số Học sinh đọc nhỏ, chậm Học sinh đọc to, lưu loát Học sinh đọc diễn cảm
 20 9 HS = 45 % 7 HS =35 % 4 HS = 20%
 - Lớp 5C đầu năm học 2009 - 2010: 
Sĩ số Học sinh đọc nhỏ, chậm Học sinh đọc to, lưu loát Học sinh đọc diễn cảm
 25 10 HS = 40% 9 HS = 36% 6 HS = 24 %
II. Phương pháp nghiên cứu:
 Trước hiện trạng trên, tôi đã suy nghĩ: Phải làm thế nào để nâng cao chất lượng 
đọc cho học sinh tốt hơn nữa, nhất là đọc diễn cảm. Để thực hiện được điều đó, 
tôi đã nghiên cứu và tiến hành phối hợp sử dụng nhiều phương pháp: phương 
pháp điều tra, phương pháp so sánh đối chứng, phương pháp quan sát, phương 
pháp kiểm tra đánh giá, phương pháp tổng hợp,....
 ở phương pháp điều tra, không chỉ dừng lại ở điều tra thực trạng mà phải điều 
tra qua từng giai đoạn trong suốt năm học, trao đổi với giáo viên và học sinh ở 
tiểu học, tìm hiểu thực tế việc dạy và học phân môn Tập đọc trong trường Tiểu 
học.
 ở phương pháp so sánh đối chứng không những so sánh đối chứng trong cùng 
một giai đoạn giữa lớp này với lớp kia, giữa các giai đoạn với nhau trong cùng 
một lớp mà còn đối chứng cả với những năm học trước.
 Phương pháp quan sát tinh thần, thái độ, ý thức trong học Tập đọc của học 
sinh lớp mình, học sinh lớp khác trong khi đi dự giờ mà còn quan sát phương 
pháp sư phạm của giáo viên giảng dạy để tìm hiểu những tác nhân trực tiếp ảnh 
hưởng đến chất lượng đọc diễn cảm của học sinh. 
 Phương pháp kiểm tra đánh giá được tiến hành đồng thời với phương pháp 
kiểm tra toán học và phương pháp tổng hợp số liệu. Khi kiểm tra đánh giá chất 
lượng đọc của từng học sinh, tôi mô tả và thống kê chất lượng ấy bằng những số 
liệu cụ thể, sau đó tổng hợp các số liệu đã thu được nhằm rút ra kinh nghiệm 
giảng dạy cho bản thân.
III. Công việc thực làm
1. Tìm hiểu về mục tiêu, cấu trúc, phương pháp dạy phân môn Tập 
đọc 5.
 1.1. Tập đọc là gì?
 Môn Tiếng Việt ở trường phổ thông có nhiệm vụ hình thành năng lực hoạt 
 - 3 - bài đọc phản ánh vấn đề cơ bản về đạo đức, phẩm chất của con người, đề cập đến 
các đề tài về trẻ em và quyền của trẻ em, bảo vệ môi trường, giáo dục dân số, giới 
tính, ca ngợi tình đoàn kết hữu nghị giữa các dân tộc,....Hệ thống chủ điểm của 
các bài đọc trong sách TV5 vừa mang tính khái quát cao vừa có tính hình tượng 
góp phần cung cấp cho HS những hiểu biết về thiên nhiên, xã hội,con ngươì trong 
nước và thế giới. Qua các bài tập đọc, HS còn được cung cấp về vốn từ ngữ, vốn 
diễn đạt, những hiểu biết về tác phẩm văn học( đề tài, cốt truyện, nhân vật,...), từ 
đó nâng cao trình độ văn hoá nói chung và trình độ tiếng Việt nói riêng.
 Các bài đọc gồm các phần: văn bản đọc, chú giải những từ ngữ khó, hướng dẫn 
đọc( chỉ dẫn cách đọc một số câu khó, đoạn khó, cách ngắt nhịp, nhấn giọng hoặc 
gợi ra những đặc điểm về nội dung, những sắc thái tình cảm được biểu hiện qua 
giọng đọc). Phần tìm hiểu bài gồm những câu hỏi, bài tập giúp học sinh hiểu giá 
trị nội dung và giá trị nghệ thuật của bài văn, bài thơ. ở nhiều bài có thêm yêu 
cầu học thuộc lòng từng đoạn, cả bài. 
 1.5. Phương pháp dạy đọc diễn cảm cho học sinh lớp 5.
 Trong thực tế mỗi bài tập đọc gồm có hai phần lớn: tìm hiểu nội dung và luyện 
đọc. Hai phần này có thể cùng tiến hành một lúc đan xen vào nhau hoặc cũng có 
thể dạy tách hai phần tuỳ theo từng bài mà giáo viên lựa chọn. Dù dạy theo cách 
nào thì hai phần này cũng luôn có mối quan hệ tương hỗ khăng khít với nhau. 
Phần tìm hiểu bài giúp cho học sinh hiểu kĩ nội dung, nghệ thuật của bài, từ đó 
các em đọc diễn cảm tốt hơn. Ngược lại, học sinh đọc hay, đọc diễn cảm để thể 
hiện tốt nội dung của bài, thể hiện những điều hiểu biết xung quanh bài đọc.
 Như vậy, việc rèn kỹ năng đọc diễn cảm trong dạy Tập đọc rất quan trọng góp 
phần giúp học sinh biết cách xác định ngữ điệu từng loại văn bản, làm giầu vốn 
kiến thức ngôn ngữ và kiến thức văn học cho học sinh, từ đó góp phần hình thành 
ở các em ý thức được cách đọc nhằm diễn tả nội dung một cách tốt nhất.
 Để bài dạy đạt kết quả cao, cần quan tâm đến cách tổ chức và lôgíc các nội 
dung bài trong giờ học không bị ngắt quãng, gián đoạn. Giáo viên phải lấy học 
sinh làm trung tâm. Vai trò của giáo viên trong mỗi tiết học chỉ là người tổ chức, 
dẫn dắt học sinh tự tìm ra tri thức. Ngoài ra, để phần tìm hiểu bài tiến hành được 
tốt thì cần phải có yếu tố như: cơ sở vật chất đầy đủ, tranh ảnh minh hoạ cho bài 
tập phải đẹp, phong phú và cuối cùng là trình độ giáo viên phải đáp ứng được yêu 
cầu của môn học. Nếu phối hợp được các yếu tố nói trên sẽ giúp học sinh hiểu bài 
nhanh và sâu, hiểu một cách có hệ thống và làm tăng hiệu quả giờ học. Các em 
hứng thú học, thích học Tiếng Việt, biết yêu cuộc sống qua từng bài học.
2. Những công việc thực tế đã làm.
 Từ những hiểu biết của mình về phân môn Tập đọc nói chung và rèn kĩ năng 
đọc cho học sinh lớp 5 nói riêng, tôi đã suy nghĩ tự đặt ra cho mình phải nhận 
thức được tầm quan trọng của phân môn. Đặc biệt quan tâm nhiều đến việc rèn 
đọc diễn cảm cho học sinh với những yêu cầu đề ra. Thực tế, tôi luôn luôn tìm tòi 
nghiên cứu, học hỏi kinh nghiệm của lớp người đi trước, để tìm ra phương pháp 
giảng dạy, truyền thụ kiến thức và đặc biệt cách rèn đọc diễn cảm cho học sinh.
 Muốn rèn đọc diễn cảm tốt, trước hết trong các giờ Tập đọc, học sinh phải nắm 
được nội dung, phong cách văn bản của bài đọc, mức độ đọc diễn cảm tỉ lệ thuận 
với mức độ hiểu bài của học sinh. Qua hệ thống từ ngữ, kiểu câu, bố cục, thể loại 
văn bản ... các em cảm thụ sâu sắc văn bản( bài văn, bài thơ) từ đó giúp các em 
đọc đúng, đọc hay, đọc diễn cảm văn bản nghệ thuật, đọc đúng ngữ điệu các văn 
bản có mục đích thông báo khác. Đọc diễn cảm( đọc hay) là biết thể hiện kĩ thuật 
 - 5 - Như chúng ta đã biết, chữ Tiếng Việt của chúng ta viết rời ra từng âm tiết chứ 
không phải viết liền từng từ như chữ một số nước khác (Anh, Nga, Pháp..) nhưng 
khi đọc ta lại không đọc rời rạc từng âm tiết một mà phải đọc theo từng cụm từ.
 Ví dụ: Trong vườn, lắc lư những chùm quả xoan vàng lịm không trông thấy 
cuống, như những chuỗi tràng hạt bồ đề treo lơ lửng.
 Nếu tính về mặt âm tiết thì câu văn trên có 24 âm tiết, 19 từ, 7 cụm từ. Khi học 
sinh tập đọc không để các em đọc rời rạc từng âm tiết như kiểu đọc nhát gừng. 
Nếu để học sinh đọc theo từng từ thì vẫn chưa diễn đạt được ý của câu văn nên tôi 
phải hướng dẫn học sinh đọc theo cụm từ.
 Trong vườn,/ lắc lư /những chùm quả xoan/ vàng lịm/ không trông thấy cuống, 
/như những chuỗi tràng hạt bồ đề/ treo lơ lửng.
 Cách hướng dẫn học sinh đọc theo cụm từ của tôi như sau:
 + Tôi viết câu văn đó ra bảng phụ( đã chuẩn bị từ trước).
 + Vì giai đoạn đầu lớp còn đọc yếu, do vậy tôi đọc mẫu theo cách nghỉ như 
trên sao cho thật chuẩn. Sau đó tôi cho học sinh phát hiện những chỗ ngắt nghỉ 
của cô, nếu đúng tôi sẽ dùng phấn màu gạch chéo sau những từ cần ngắt. Nếu 
học sinh chưa phát hiện ra tôi có thể đọc mẫu lần thứ 2 những câu đó để học sinh 
có thể nhận ra. Đồng thời tôi luôn củng cố kỹ năng đọc khi gặp dấu chấm( phải 
nghỉ hơi), gặp dấu phẩy phải ngắt hơi. Khi đã nhận ra cách ngắt nghỉ sau cụm từ, 
sau dấu phẩy, sau dấu chấm tôi gọi một số học sinh khá đọc, sau đó mới gọi 
những em hay đọc ê a ngắc ngứ lên đọc. Có thể là một lần, cũng có thể là hai lần 
và phải tiến hành trong một thời gian. Tôi nghĩ hiện tượng đọc ê a ngắc ngứ ở các 
em sẽ không còn xảy ra nữa.
 Nhưng lưu ý khi còn những em đọc ê a ngắc ngứ thì phải sửa một cách triệt 
để, có thể phải hướng dẫn từng cụm từ; giáo viên hoặc học sinh khá đọc mẫu 
cụm từ thứ nhất sau đó cho học sinh đọc yếu đọc lại cụm từ đó rồi mới chuyển 
sang cụm từ khác và cũng theo trình tự đúng như vậy, cuối cùng cho học sinh 
đọc lại cả đoạn văn đó. 
 + Vậy khi học sinh đọc những câu văn dài, học sinh đã biết ngắt hơi sau cụm 
nhưng ngắt hơi trong thời gian bao lâu thì cũng là điều cần phải hướng dẫn các 
em. Thông thường, tôi hướng dẫn các em ngắt hơi sau cụm từ bằng thời gian ngắt 
nghỉ khi gặp dấu phẩy hoặc dấu chấm phẩy và đương nhiên thời gian đó phải ít 
hơn thời gian nghỉ khi đọc gặp dấu chấm. Tránh tình trạng học sinh ngắt nghỉ 
quá lâu làm cho người nghe cảm thấy rời rạc.
 Số học sinh mắc lỗi đọc ê a, ngắc ngứ hoặc đọc liến thoắng không nhiều nên 
chỉ sau 3 tuần kiên trì rèn đọc cho các em( gọi cho các em đọc nhiều hơn, sửa 
cho các em kỹ hơn) thì loại lỗi này không còn trong lớp tôi nữa, các em đọc đã 
khá trôi chảy, lưu loát.
 3.2. Khắc phục tình trạng đọc sai những tiếng, từ có phụ âm đầu hay nhầm 
lẫn l - n; s – x ; ch – tr; d – r- gi; âm hay nhầm lẫn: thanh ngã/ thanh 
sắc.
 Những tiếng, những từ này thường là những từ khó đối với học sinh. Cho nên, 
trong bước rèn đọc đúng cho học sinh, tôi cho các em đọc thầm toàn bài để tự 
phát hiện ra những tiếng, từ mà học sinh cảm thấy khó có trong bài. Trong thực 
tế, nhiều khi giáo viên quá phụ thuộc vào sách hướng dẫn mà ép học sinh phải chỉ 
ra những từ khó giống như trong sách nêu ra là không nên bởi những từ đó với 
học sinh có thể chưa phải là khó. Song từ, tiếng khó đọc mà tự các em phát hiện 
ra có thể là rất nhiều. Do vậy, giáo viên cần kết hợp với việc quan sát theo dõi của 
 - 7 -