Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 học tốt các bài liên kết câu trong phân môn Luyện từ và câu

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HOÁ 
 PHÒNG GD&ĐT CẨM THỦY
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 TÊN ĐỀ TÀI
 MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÚP HỌC SINH LỚP 5A TRƯỜNG 
TIỂU HỌC CẨM VÂN HỌC TỐT CÁC BÀI LIÊN KẾT CÂU 
 TRONG PHÂN MÔN LUYỆN TỪ VÀ CÂU 
 Người thực hiện: Nguyễn Thị Lan
 Chức vụ: Giáo viên
 Đơn vị công tác: Trường Tiểu học Cẩm Vân
 SKKN thuộc môn: Tiếng Việt
 CẨM THỦY, NĂM 2017 A. PHẦN MỞ ĐẦU
 I. Lí do chọn đề tài 
 Câu văn là một bộ phận của đoạn văn. Trong một đoạn văn, các câu văn 
phải liên kết chặt chẽ với nhau cả về nội dung và hình thức. Về nội dung, các 
câu phải phục vụ chủ đề chung của đoạn văn; Về hình thức, ngoài sự liên kết về 
nội dung, giữa các câu trong đoạn phải được liên kết bằng những dấu hiệu hình 
thức nhất định.
 Phân môn Luyện từ và câu ở Tiểu học là phân môn nhằm huy động vốn 
từ, mở rộng vốn từ làm cho học sinh hiểu nghĩa từ và tác dụng của chúng trong 
câu, tạo lập câu,Có sử dụng từ chính xác, viết câu đúng ngữ pháp thì người 
đọc, người nghe mới hiểu được nội dung văn bản. Muốn viết câu trong văn bản 
đúng và hay ngoài việc dùng từ chính xác chúng ta cần phải biết liên kết từ, liên 
kết câu, liên kết các ý lại với nhau. Đó chính là nhiệm vụ rất quan trọng và khó 
khăn của phân môn Luyện từ và câu nói chung và việc dạy Liên kết câu nói 
riêng. 
 Liên kết câu không phải là kỹ năng được rèn bắt đầu từ lớp 5 mà đã được 
tập nói, tập viết thành câu văn từ khi học lớp 2,3 trong giờ tiếng Việt, được làm 
đoạn văn, bài văn trong học tiếng Việt lớp 4 - 5. Tuy nhiên, phải tới lớp 5, học 
sinh mới được làm quen với các kiến thức về liên kết câu và được thực hành liên 
kết câu một cách có ý thức. Qua thực tế giảng dạy nhiều năm ở lớp 5 tôi nhận 
thấy để dạy học sinh biết cách liên kết câu là một kỹ năng khó không phải học 
sinh nào cũng dễ dàng thực hiện thành thạo ngay được bởi vì với học sinh Tiểu 
học vốn từ của các em còn ít, khả năng hiểu nghĩa của từ còn hạn chế . Vì vậy, 
các em thiếu tính mạnh dạn, tính tự tin trong họ tập.
 Để khắc phục tình trạng trên, nhiệm vụ đặt ra cho tôi là làm thế nào để 
học sinh xác định được cách liên kết câu và thực hiện được một cách thành thạo, 
có thể vận dụng vào việc viết câu văn đúng và hay, diễn đạt ý trôi trảy.? Tôi đã 
mạnh dạn tìm hiểu,nghiên cứu và rút ra được “Một số biện pháp giúp học sinh 
lớp 5A Trường Tiểu học Cẩm Vân học tốt các bài liên kết câu trong phân môn 
Luyện từ và câu” để góp một phần nhỏ vào việc thực hiện nâng cao hiệu quả 
giáo dục nói chung, nâng cao chất lượng dạy và học Luyện từ và câu ở Trường 
Tiểu học Cẩm Vân nói riêng.
 II. Mục đích nghiên cứu
 - Đề tài góp phần khắc phục được hạn chế về cách liên kết câu qua 3 kiểu 
liên kết (lặp, thế, nối).
 - Góp phần vào đổi mới cách dạy tiếng Việt, giúp học sinh có kĩ năng 
trong phân môn Luyện từ và câu lớp 5 theo hướng phát huy tính cực, chủ động, 
sáng tạo của học sinh. B. PHẦN NỘI DUNG
 I. CƠ SỞ LÝ LUẬN:
 Việc dạy luyện từ và câu nhằm mở rộng, hệ thống hoá làm phong phú vốn 
từ của học sinh, cung cấp cho học sinh những hiểu biết sơ giản về từ và câu, rèn 
cho học sinh kĩ năng dùng từ đặt câu và sử dụng các kiểu câu, cách liên kết câu 
để thể hiện tư tưởng, tình cảm của mình, đồng thời giúp cho học sinh có khả 
năng hiểu các câu nói của người khác.
 Nội dung dạy học luyện từ và câu bao gồm kiến thức về từ vựng và kiến 
thức về ngữ pháp. Kiến thức ngữ pháp văn bản được đưa vào chương trình tiểu 
học từ lớp 3 đến lớp 5, khởi đầu từ kết cấu đoạn đến kết cấu toàn bài. Ở lớp 2, 
tuy không đề cập đến nội dung ngữ pháp văn bản, nhưng ta có thể thấy vài bài 
tập với yêu cầu đơn giản liên quan đến thực hành các biện pháp xây dựng đoạn:
 - Chọn câu kết thúc cho đoạn văn sau;
 - Kể chuyện theo tranh rồi đặt tên cho câu chuyện.
 - Hãy viết từ 3 đến 5 câu tả em bé của em
 Nói cách khác, kiến thức này được lĩnh hội gián tiếp qua những bài tập 
làm văn. Tuy nhiên đến lớp 5, kiến thức về ngữ pháp văn bản được dạy một 
cách tường minh với loạt bài về cách liên kết các vế câu của câu ghép (bằng 
quan hệ từ, và bằng cặp từ hô ứng) và cách liên kết các câu bằng cách lặp từ, 
cách thay thế từ ngữ, và cách dùng từ nối. Có thể phân tích việc liên kết câu theo 
từng bình diện khác nhau. Sách giáo khoa Tiếng Việt 5 đã chọn một cách tiếp 
cận tương đối quen thuộc và cũng chỉ để giới thiệu để học sinh làm quen với ba 
biện pháp liên kết thường gặp và tương đối dễ nhận biết, dễ thực hiện là lặp, 
thế, nối. Cách lựa chọn như vậy rất vừa sức với học sinh, và cũng khá đa diện: 
có liên kết câu theo kiểu duy trì đối tượng , có liên kết câu theo kiểu phát triển 
đối tượng. Ngoài một số bài tập trong tuần ôn tập cuối kỳ 2, các thông tin về liên 
kết câu được trình bày trong 4 bài học: một bài về phép lặp, hai bài về phép thế 
và một bài về phép nối. Với lượng kiến thức ít như vậy nhưng cũng đã cung cấp 
cho học sinh một số kiến thức cơ bản về các phương tiện liên kết câu trong 
Tiếng việt. Và nhờ có sự liên kết mà các câu đảm báo sự thống nhất, chặt chẽ và 
có giá trị đích thực của nó , đồng thời qua đó làm cho người đọc nắm bắt được 
những vấn đề mà người viết đã gửi gắm trong văn bản. Từ đó hình thành cho 
học sinh kỹ năng dụng từ chính xác, viết câu đúng ngữ pháp trong khi nói và 
viết.
 II. THỰC TRẠNG CỦA VIỆC DẠY LUYỆN TỪ VÀ CÂU NÓI 
CHUNG VÀ DẠY CÁC BÀI LIÊN KẾT CÂU TRONG PHÂN MÔN LUYỆN 
TỪ CÂU LỚP 5 NÓI RIÊNG Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC CẨM VÂN
 Trong những năm qua, nhà trường thường xuyên nghiên cứu, cải tiến 
nâng cao chất lượng giảng dạy theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh, tưởng, Và trong chương trình Tiểu học, nội dung này được đưa vào dạy trong 
phân môn Luyện từ và câu lớp 5 gồm 4 bài đó là: Liên kết các câu trong bài 
bằng cách lặp từ ngữ (Tuần 25); Liên kết các câu trong bài bằng cách thay thế 
từ ngữ (2 bài-Tuần 25,26; ); Liên kết các câu trong bài bằng từ ngữ nối(Tuần 
27) nhằm giúp học sinh hiểu và nhận biết được những từ ngữ lặp, thế, nối dùng 
để liên kết câu và tác dụng của nó; biết sử dụng những từ ngữ lặp, thế, nối để 
liên kết câu . 
 Để dạy tốt các bài học “liên kết câu” trong phân môn luyện từ và câu ở 
lớp 5 thì người giáo viên phải nhận thức đúng đắn tầm quan trọng của các phép 
liên kết (lặp, thế, nối); phải có vốn kiến thức và hiểu rõ về nội dung, hình thức 
các biện pháp liên kết câu trong đoạn văn qua đó là giúp các em nắm chắc kiến 
thức ngữ pháp về câu, biết sử dụng câu, từ một cách chính xác khi nói và viết. 
Hơn nữa còn giúp cho các em biết cách giao tiếp, cư xử với mọi người trong 
cuộc sống hàng ngày lịch sự nhã nhặn hơn. Giáo viên cần nhận thức được các 
phép liên kết như là “chất keo dính” nối kết các câu văn, đoạn văn lại với nhau 
một cách chặt chẽ hơn có ý nghĩa hơn. “Chất keo dính” này nó còn góp phần 
làm cho linh hồn của đoạn văn đoạn thơ trở nên bay bổng, mượt mà hơn; nội 
dung bài văn trở thành một chỉnh thể thống nhất không thể tách rời được. Nói 
cách khác để có một bài văn hay, một câu nói rõ ràng, súc tích, dễ hiểu thì phải 
biết cách sử dụng các phép liên kết, để từ đó GIÁO VIÊN có định hướng đúng 
đắn trong việc dạy học môn Tiếng Việt cũng như dạy các bài Liên kết câu cho 
Học sinh lớp 5 ngay từ những kiến thức sơ giản đầu tiên của nó.
 2. Giáo viên phải xác định được mối quan hệ của các bài học về “liên 
kết câu” với các kiến thức đã học trong chương trình phân môn Luyện từ 
và câu lớp 5 trước khi dạy các bài liên kết câu.
 Để chuẩn bị dạy bất kỳ một khái niệm ngữ pháp nào, ngoài việc tìm hiểu 
nắm vững nội dung bản chất của khái niệm, người giáo viên cần phải đặt khái 
niệm đó trong hệ thống chương trình để thấy rõ vị trí của nó và các mối quan hệ 
với các kiến thức đã học.
 Khi dạy các bài liên kết câu cũng vậy, trước khi dạy giáo viên cần xác 
định vị trí của dạng bài này trong chương trình phân môn Luyện từ và câu lớp 5: 
Đây chỉ là một mạch kiến thức nhỏ, ngoài việc giúp học sinh nắm được các cách 
liên kết câu và biết dùng các từ ngữ để liên kết (lặp, thế, nối) các phép liên kết 
còn có tác dụng làm cho các câu văn khi chỉ về một nhân vật, sự việc, một vấn 
đề sáng sủa hơn, sinh động hơn, gắn với nhau hơn, giàu hình ảnh hơn.... Do đó 
dạng bài học này có quan hệ mật thiết với các kiến thức đã học qua các bài học 
về Từ đồng nghĩa; Đại từ; Quan hệ từ. Vì vậy khi dạy từng bài về Liên kết câu 
giáo viên cần dẫn dắt với các bài học trước để học sinh nắm được mối liên hệ 
giữa chúng. 
 3. Tổ chức thực hiện dạy-học nội dung Liên kết câu ở lớp 5 các em hoàn thành bài tập trước các bạn. Vì vậy giáo viên có thể yêu cầu các em 
viết một số câu liên kết với nhau theo kiểu lặp và gạch dưới từ ngữ lặp có tác 
dụng liên kết. Tuy nhiên, giáo viên cần nhớ rằng lặp từ ngữ để liên kết câu cho 
đúng không khó, nhưng liên kết câu bằng cách lặp sao cho hay lại không hoàn 
toàn đơn giản. Khi gặp một đoạn văn có một từ ngữ lặp lại ở nhiều câu (và đặc 
biệt là khi chúng cùng giữ một chức năng ngữ pháp), người đọc dễ có ấn tượng 
về sự đơn điệu trong cách dạy và sự nghèo nàn về vốn từ ngữ. Để tránh ấn tượng 
ấy, khi liên kết câu theo kiểu lặp, người viết phải dùng đồng thời nhiều chuỗi từ 
ngữ lặp (có thể không cần lặp hoàn toàn) và hạn chế để từ ngữ ở câu sau có cùng 
một chức năng ngữ pháp với hình thức của từ tương ứng ở câu đứng trước; đôi 
khi cần phối hợp lặp với các kiểu liên kết câu khác.Chẳng hạn:
 Trong một sáng đào công sự, lưỡi xẻng của anh chiến sĩ xúc lên một mảnh 
đồ gốm có nét hoa văn màu nâu và xanh, hình đuôi rồng. Anh chiến sĩ quả quyết 
rằng những nét hoa văn này y như hoa văn trên hũ rượu thờ ở đình làng anh.
 (Hà Đình Cẩn)
 Điều này quá phức tạp với khả năng của học sinh. Do vậy, không nên yêu 
cầu các em viết quá nhiều câu có sử dụng từ ngữ lặp để liên kết, theo tôi chỉ viết 
2-3 câu là vừa sức.
 3.2.Khi dạy bài “Liên kết các câu trong bài bằng cách thay thế từ ngữ”.
 Lặp từ ngữ. là biện pháp liên kết câu hiệu quả, song không thể dùng riêng 
lẻ, bởi vì bên cạnh thế mạnh riêng, lặp cũng có một số nhược nhất định. Để có 
kỹ năng liên kết câu một cách linh hoạt và hiệu quả, học sinh cần phải tập liên 
kết câu bằng các biện pháp khác.
 Trong SGK Tiếng Việt 5, tập hai bài học về phép thế được bố trí ở tuần 
25 và tuần 26. Cách giới thiệu thế ngay sau lặp như vậy là hợp lí, vì thế giống 
như lặp cũng liên kết câu theo hướng duy trì đối tượng. Sự khác biệt so với lặp 
là: ở thế , mặc dù các câu cùng nói đến một đối tượng, nhưng đối tượng này 
được gọi bằng các tên khác nhau, do vậy, để tránh sự trùng lặp, ít gây cảm giác 
về một đoạn lời tẻ nhạt, đơn điệu. Đây chính là ưu điểm nổi bật của thế.
 Trong bài học về phép thế ở tuần 25 (SGK Tiếng Việt 5, tập hai, trang 
76,77), học sinh làm quen với thế bắt đầu từ việc nhận diện từ ngữ thay thế, tìm 
ra một cách tự nhiên mối quan hệ cũng như sự khác biệt giữa thế và lặp. Ngoài 
ra, các em còn được tập chuyển đổi kiểu liên kết từ lặp thành thế.Với dạng bài 
tập này, không nhất thiết phải thay thế tất cả các từ ngữ lặp bằng từ khác, vì như 
vậy là khó so với khả năng của học sinh trong bài đầu làm quen. Vả lại, lặp cũng 
là một cách liên kết rất hiệu quả. Như vậy, với những đoạn văn có nhiều từ ngữ 
lặp, khi chuyển từ lặp thành thế , học sinh có thể đưa ra nhiều lời giải khác nhau. 
Ví dụ, bài Luyện từ và câu tuần 25, mục Luyện tập, bài tập 2, trang 77 SGK 
Tiếng Việt 5, tập hai.: -Có không biết bao nhiêu là bướm trắng từ từ rủ nhau đến chơi ở vườn 
cải. Nó hợp thành từng đàn, bay rập rờn trên cánh hoa. (Thay cho từ ngữ có nội 
dung số nhiều bao nhiêu là bướm trắng bằng từ chỉ số ít nó)
 Hoặc:
 -Nhà em có một con mèo tam thể rất xinh xắn. Bộ lông nó có ba màu 
vàng, trắng, đen () Em rất yêu chú. (Thay thế một từ ngữ bằng hai đại từ 
không thực sự tương hợp nhau trong ngữ cảnh cụ thể)
 Những điều nêu trên cho, cần chú ý hướng dẫn học sinh lựa chọn từ ngữ 
thay thế phù hợp trong từng tình huống cụ thể. Thậm chí, có thể hướng dẫn các 
em phát hiện và chữa lỗi dùng sai từ ngữ thay thế,
 3.3.Khi dạy bài “Liên kết các câu trong bài bằng từ ngữ nối”.
 Không chỉ có vai trò liên kết các bộ phận trong câu, quan hệ từ và các từ 
ngữ có tác dụng kết nối còn được dùng để liên kết câu. Học sinh sẽ nhận biết 
điều đó khi học bài Liên kết các câu trong bài bằng từ ngữ nối (SGK Tiếng Việt 
5, tập hai, trang 97,98).
 Khi học bài này, các em làm quen với kiểu liên kết câu bằng quan hệ từ và 
các từ ngữ nối- một kiểu liên kết khá thuận lợi cho việc mở rộng đối tượng phản 
ánh của bài văn, đoạn văn.
 Để học sinh có hiểu biết ban đầu về phép nối, giáo viên cần gợi ý giúp em 
nhận ra phương tiện liên kết. Tuy nhiên, do quan hệ từ và từ ngữ nối vừa có tác 
dụng liên kết bộ phận câu, vừa có tác dụng liên kết câu nên giáo viên cần hướng 
dẫn các em phân tích và nhận rõ khi nào các từ ngữ này được dùng vào việc nối 
kết câu với câu.
 Không dừng lại ở việc nhận diện phương tiện, khi học về phép nối, học 
sinh còn cần dùng những kiến thức sơ giản đã có vào việc thực hành liên kết câu 
hoặc phát hiện và sửa lỗi sử dụng từ ngữ nối. Muốn vậy, giáo viên phải giúp các 
em tìm hiểu nội dung của từ ngữ nối. Ví dụ, nhưng chỉ quan hệ đối lập, thế thì 
chỉ quan hệ kéo theo có tính hệ quả, rồi chỉ quan hệ nối tiếpDo vậy, dùng từ 
nhưng như trong chuyện vui sau đây là không đúng, phải thay bằng (nếu) thế thì, 
hoặc (nếu) vậy (thì):
 -Bố ơi, bố có thể viết trong bóng tối được không?
 -Bố viết được
 -Nhưng bố hãy tắt đèn đi và ký vào sổ liên lạc cho con.
 Mỗi kiểu liên kết câu có ưu thế riêng, và cũng có thể có hạn chế riêng. 
Phép nối làm cho các câu liên kết chặt chẽ với nhau, nhưng có thể gây ấn tượng 
về một cách hành văn nặng nề. Ví dụ với các câu văn dưới đây, nếu gạch bỏ các 
từ ngữ nối, dễ dàng thấy lời văn nhẹ nhàng hơn: