Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp dạy học Lịch sử Lớp 5 theo mô hình VNEN

 PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC LỊCH SỬ LỚP 5
 THEO MÔ HÌNH VNEN
 A. ĐẶT VẤN ĐỀ
 Trong bài “Nên học sử ta” ghi trên báo “Việt Nam Độc lập”, Chủ tịch Hồ 
Chí Minh có viết: 
 “Dân ta phải biết sử ta
 Cho tường gốc tích nước nhà việt Nam”
 Đất nước ta, nhân dân Việt Nam ta đã trải qua hàng ngàn năm đấu tranh 
dựng nước và giữ nước với nhiều chiến công hiển hách, lẫy lừng. Lịch sử đóng 
một vai trò rất lớn trong việc giáo dục thế hệ trẻ, nhất là đối với học sinh Tiểu 
học. Dạy học lịch sử, không chỉ khơi dậy các nhân vật, sự kiện lịch sử mà làm 
tái hiện lại một cách sống động lịch sử hào hùng của dân tộc. Lịch sử không thể 
tái hiện lại trước mắt học sinh trong phòng thí nghiệm hoặc trong thực tiễn mà 
thông qua việc tiếp xúc với những chứng cứ vật chất, những dấu vết của quá 
khứ, tạo ra ở học sinh những hình ảnh cụ thể, sinh động, chính xác về các sự 
kiện, hiện tượng lịch sử, tạo ra những biểu tượng về con người và hoạt động của 
họ trong bối cảnh thời gian, không gian xác định, trong những điều kiện lịch sử 
cụ thể.
 Trong dạy học phân môn Lịch sử lớp 5, kiến thức được ghi nhớ không 
phải là sự học thuộc, nạp vào trí nhớ của học sinh theo lối thầy đọc - trò chép, 
thầy giảng - trò nghe, học sinh học thuộc lòng theo thầy, theo sách giáo khoa mà 
là thông qua quá trình học sinh làm việc với sử liệu để tự tạo ra cho mình các 
hình ảnh lịch sử, tự hình dung về lịch sử đã diễn ra trong quá khứ. 
 Chương trình Lịch sử lớp 5 phong phú về nội dung, đa dạng về thể loại, 
mỗi bài là một sự kiện, hiện tượng hay nhân vật tiêu biểu của một giai đoạn nhất 
định. Vì thế, mỗi bài học, giáo viên phải lựa chọn phương pháp phù hợp với nội 
dung từng bài dưới nhiều hình thức dạy học khác nhau giúp học sinh lĩnh hội bài 
học một cách hứng thú, tích cực.
 Hồ Mạnh Hùng – Trường Tiểu học Cầu Giát 1 Trong mô hình VNEN người ta coi trọng việc tổ chức cho HS hoạt động độc 
 lập
hoặc theo nhóm ( thảo luận, làm thí nghiệm, quan sát vật mẫu, phân tích bảng số
liệu) thông qua đó học sinh vừa tự lực nắm tri thức, kỹ năng mới, đồng thời 
được rèn luyện về phương pháp tự học, được tập dượt phương pháp nghiên cứu 
và tăng cường khả năng giao tiếp.
 Giáo viên quan tâm vận dụng vốn hiểu biết và kinh nghiệm của từng cá nhân 
và của tập thể học sinh để xây dựng bài học. 
 Những dự kiến của giáo viên được tập trung chủ yếu vào các hoạt động của 
học sinh và cách tổ chức các hoạt động đó, cùng với khả năng diễn biến các hoạt 
động của học sinh để khi lên lớp có thể linh hoạt điều chỉnh theo tiến trình của 
tiết học, thực hiện giờ học phân hóa theo trình độ và năng lực của học sinh, tạo 
điều kiện thuận lợi cho sự bộc lộ và phát triển tiềm năng của mỗi em.
 2. Hình thức dạy- học
 Học theo mô hình VNEN, thường dùng bàn ghế cá nhân có thể bố trí thay 
đổi linh hoạt cho phù hợp với hoạt động học tập trong tiết học, thậm chí theo 
yêu cầu sư phạm của từng phần trong tiết học. Nhiều bài học được tiến hành 
trong phòng thí nghiệm, ngoài trời, tại Viện Bảo tàng hay cơ sở sản xuất..
 - Chủ yếu học sinh được tổ chức học tập theo nhóm, mỗi nhóm 4-6 em, nhóm 
trưởng điều hành hoạt động của các thành viên trong nhóm mình.
 - Hình thức hoạt động học tập linh hoạt: có thể nhóm đôi, nhóm lớn, lớp, cá 
nhân (Giáo viên dùng lôgô hoạt động thay cho lệnh của mình)
 - Giáo viên là người tổ chức, định hướng, điều hành quá trình hoạt động học 
tập của học sinh. Trong quá trình học sinh hoạt động, giáo viên theo dõi các 
nhóm, giúp đỡ, hỗ trợ kịp thời khi các em gặp khó khăn.
 Tóm lại: Dạy học theo mô hình mới VNEN là đặt người học vào vị trí trung 
 tâm
 Hồ Mạnh Hùng – Trường Tiểu học Cầu Giát 3 II. THỰC TRẠNG DẠY HỌC PHÂN MÔN LỊCH SỬ
 1. Thực trạng chung:
 Trong quá trình giảng dạy phân môn này, học sinh khá thích thú khi được 
giáo viên dẫn dắt, được tìm hiểu qua hình ảnh, số liệu cụ thể và sinh động. Song 
thực tế các em chỉ hiểu một cách lơ mơ, thường lẫn lộn giữa các sự kiện lịch sử 
và các nhân vật lịch sử, lúng túng khi nối ghép các sự kiện với thời gian, nhân 
vật,làm ảnh hưởng đến việc xâu chuỗi kiến thức và kết quả học tập của các 
em. Vậy nguyên nhân do đâu?
 Năm học 2013 – 2014, tôi được giao chủ nhiệm và giảng dạy lớp 5C, qua 
trực tiếp giảng dạy, dự giờ thăm lớp và trao đổi với đồng nghiệp tôi rút ra thực 
trạng chung như sau:
 - Giáo viên còn lệ thuộc quá nhiều vào sách giáo khoa, sách giáo viên nên 
thường rập khuôn một cách máy móc, cứng nhắc thiếu sự mở rộng, sáng tạo.
 - Phương pháp dạy học còn mang nặng phương pháp truyền thống, chưa 
phát huy hết tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong học tập của học sinh. Cách 
thức tổ chức cho học sinh học tập còn lúng túng, chủ yếu là giáo viên giảng giải, 
thuyết trình.
 - Trong giờ học, học sinh ít được hoạt động cá nhân, hoạt động nhóm để 
xây dựng kiến thức cần học, cần biết. Việc học sinh tự tìm tòi khám phá để tìm 
ra kiến thức mới chưa được giáo viên chú trọng. Vì thế giờ học không sôi nổi, 
học sinh cảm thấy nhàm chán, mệt mỏi, uể oải với giờ học Lịch sử, kiến thức 
không được khắc sâu nên các em thường rất nhanh quên. 
 - Học sinh và cha mẹ các em còn xem nhẹ các môn học ít tiết, họ cho rằng 
đây là môn phụ nên chỉ tập trung vào các môn học nhiều tiết như: Toán, Tiếng 
Việt,  .
* Năm học 2012-2013, sau khi dạy xong bài “Thà hi sinh tất cả, chứ nhất định 
không chịu mất nước”. Tôi ra ba câu hỏi khảo sát lớp 5A:
 Hồ Mạnh Hùng – Trường Tiểu học Cầu Giát 5 + Một số không ít học sinh còn thụ động không chịu suy nghĩ, chỉ tiếp nhận 
những điều đã có sẵn.
 + Năng lực tư duy của các em còn nhiều hạn chế.
III. BIỆN PHÁP THỰC HIỆN:
 1. Cơ sở thực tiễn:
 Kiến thức lịch sử ở tiểu học không được trình bày theo một hệ thống chặt 
chẽ mà chỉ chọn ra những sự kiện, hiện tượng nhân vật lịch sử tiêu biểu cho một 
giai đoạn lịch sử nhất định đưa vào chương trình phân môn lịch sử.
 Tuy vậy, những kiến thức trong phân môn lịch sử vẫn đảm bảo tính hệ thống 
và tính logic của lịch sử ở mức độ nhất định.
 Kiến thức lịch sử ở lớp 5 cũng không nằm ngoài cơ sở trên, gồm 32 tiết với 
các nhân vật lịch sử và sự kiện chính sau:
 - Nhân vật lịch sử: Trương Định, Nguyễn Trường Tộ, Phan Bội Châu, 
Nguyễn Ái Quốc,...
 - Sự kiện lịch sử: Hơn 80 năm chống thực dân Pháp (1858 - 1945), Xô Viết 
Nghệ Tĩnh, các cuộc khởi nghĩa và hoạt động yêu nước chống thực dân Pháp 
đầu thế kỉ 20, thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, Cách mạng tháng Tám năm 
1945 và tuyên ngôn Độc lập (2/9/1945); Chín năm kháng chiến chống Pháp 
(1945 - 1954): các chiến dịch quân sự lớn. Chiến thắng Điện Biên Phủ. Hiệp 
định Giơnevơ chẩm dứt chiến tranh Đông Dương; Kháng chiến chống Mỹ và 
xây dựng đất nước (1954 - 1975); Xây dựng chủ nghĩa xã hội trong cả nước 
(năm 1975 đến nay).
 2. Một số bước cơ bản để dạy một tiết lịch sử ở sách giáo khoa hiện 
hành theo phương pháp VNEN.
 Mục tiêu quan trọng của dạy học Lịch sử ở Tiểu học là giúp học sinh có 
một số kiến thức cơ bản về các sự kiện, nhân vật lịch sử tiêu biểu, tương đối có 
 Hồ Mạnh Hùng – Trường Tiểu học Cầu Giát 7 thảo luận hoặc hoàn thành phiếu bài tập,...Khi chuẩn bị bài dạy, giáo viên xem 
cần tổ chức những hoạt động nào để đạt được mục tiêu bài học? Tổ chức các 
hoạt động đó như thế nào? Sử dụng các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học 
nào? Cần những phương tiện dạy học gì?...
 * Muốn làm được điều đó, giáo viên cần phải cụ thể hoá bài dạy qua các 
bước sau:
 - Bước thứ nhất: Giáo viên cần phải xác định rõ được mục đích, nhiệm vụ nhận 
 thức của bài học.
 - Bước thứ hai: Giáo viên chia mục tiêu thành các nội dung (VD: Nguyên nhân- 
 Diễn biến- Kết quả, ý nghĩa). 
 - Bước thứ ba: Với mỗi nội dung, GV nghiên cứu các hình thức tổ chức học tập 
 phù hợp (cá nhân, cặp đôi, nhóm, cả lớp). Chuẩn bị phiếu, lôgô, lệnh,...để giao 
 việc. 
 - Bước thứ tư: Tổ chức cho học sinh hoạt động trải nghiệm để tìm hiểu nội dung 
 kiến thức bài học và cho học sinh báo cáo kết quả thu thập được.
 - Bước thứ năm: Giáo viên cùng với học sinh đánh giá kết quả và chốt nội dung 
 kiến thức.
* Trên cơ sở các bước cơ bản đó, tôi đã đưa phương pháp dạy học VNEN vào 
thiết kế các bài dạy ở phân môn Lịch sử. Trong đó, cụ thể có bài: 
 “THÀ HI SINH TẤT CẢ,
 CHỨ NHẤT ĐỊNH KHÔNG CHỊU MẤT NƯỚC” (Lớp 5) 
 Đây là một dạng bài khó đối với cả giáo viên và học sinh. Đòi hỏi giáo viên 
phải biết xâu chuỗi, hệ thống nội dung bài học một cách logic từ giai đoạn hơn 
80 năm chống Thực dân Pháp và giành độc lập dân tộc sang một trang sử mới 
“Trường kì kháng chiến và bảo vệ nền độc lập”. Đối với dạng bài này, tôi đã sưu 
tầm tư liệu, thông tin, những hình ảnh có liên quan để nêu bật được âm mưu 
xâm lược ngày càng trắng trợn của kẻ thù, đồng thời cho học sinh thấy được tinh 
thần yêu nước và lòng quyết tâm chiến đấu đến cùng để bảo vệ độc lập chủ 
quyền của nhân dân ta. Sau khi nghiên cứu bài, tôi đã tiến hành thiết kế bài theo 
trình tự sau:
 Bước 1: Xác định mục tiêu bài học:
 Hồ Mạnh Hùng – Trường Tiểu học Cầu Giát 9 Nội dung 3: Cuộc chiến đấu anh dũng của quân dân Hà Nội và khắp cả nước.
- GV chuẩn bị các lôgô hoạt động học tập, một số hình ảnh thể hiện quyết tâm 
của quân và dân ta.
 + Nội dung: HS thấy được:
 Ngay sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, thực dân Pháp đã quay lại xâm 
lược nước ta.
 Trước tình hình đó, Trung ương Đảng và Chính phủ đã quyết định phát 
động toàn quốc kháng chiến.
 Hưởng ứng lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh, cả dân tộc Việt Nam đã 
đứng lên chiến đấu với tinh thần “Thà hi sinh tất cả, nhất định không chịu mất 
nước”
 + Kết quả: Đánh hơn 200 trận, tiêu diệt gần 2000 tên địch, giam chân giặc gần 
hai tháng để đồng bào và Chính phủ rút về căn cứ kháng chiến.
 + Ý nghĩa: Thể hiện tinh thần quyết chiến để bảo vệ độc lập chủ quyền của 
nhân dân ta, mở đầu cho cuộc kháng chiến trường kì 9 năm chống thực dân Pháp 
thắng lợi.
- Để rút ra bài học, GV chuẩn bị nội dung thi “Nhà sử học nhỏ tuổi”.
 Bước 4: Tổ chức cho học sinh hoạt động tìm hiểu kiến thức của từng nhiệm vụ 
và báo cáo kết quả trải nghiệm được.
 Bước 5: GV cùng với học sinh đánh giá kết quả và chốt nội dung từng nhiệm 
vụ. Từ đó rút ra bài học. 
TIẾN TRÌNH LÊN LỚP CỤ THỂ NHƯ SAU:
 1) Kiểm tra bài cũ:
 - Khi kiểm tra bài cũ, tôi đã thiết kế đưa ra sơ đồ hệ thống lại toàn bộ những 
khó khăn mà chính quyền non trẻ của nước ta lúc bấy giờ, cũng như cho thấy sự 
lãnh đạo sáng suốt của Đảng và Bác Hồ từng bước đẩy lùi những khó khăn đó.
 Hồ Mạnh Hùng – Trường Tiểu học Cầu Giát 11 HĐ1: Thực dân Pháp quay lại xâm lược nước ta.
 Thảo luận và hoàn thành phiếu học tập sau.
(Lưu ý HS tìm hiểu nghĩa cụm từ “Tối hậu thư”)
- Nhóm trưởng điều khiển nhóm thảo luận hoàn thành nội dung ở phiếu sau:
- GV quan sát, hỗ trợ các nhóm bằng một số câu hỏi mở cho các em biết Đảng 
và Chính phủ ta đã nhiều lần nhân nhượng với Thực dân Pháp như: cho Pháp 
vào miền Bắc thay chân Tưởng Giới Thạch, tạm cho Pháp một số quyền lợi về 
kinh tế, văn hoá. Nhưng Thực dân Pháp vẫn mang một dã tâm cướp nước ta lần 
nữa.
 PHIẾU HỌC TẬP
 1. Muốn có hoà bình để ..........................................................................................
 xây dựng đất nước, ..........................................................................................
 Chính phủ ta đã phải 
 ..........................................................................................
 làm gì?
 ..........................................................................................
 2. Song bên cạnh đó ..........................................................................................
 Thực dân Pháp đã có ..........................................................................................
 những hành động như 
 ..........................................................................................
 thế nào?
- Đại diện nhóm báo cáo kết quả trước lớp.
- Sau đó, GV cùng HS nhận xét, rồi chốt trên sơ đồ. Đồng thời đưa ra phép so 
sánh để HS thấy rõ chủ trương muốn hoà bình của ta và âm mưu của thực dân 
Pháp.
 Hồ Mạnh Hùng – Trường Tiểu học Cầu Giát 13