Sáng kiến kinh nghiệm Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn Lịch sử Lớp 5

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HÀ NỘI
 ------------------------------
 MÃ SKKN
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Đề tài: PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH 
 KHI DẠY MÔN LỊCH SỬ LỚP 5
 Lĩnh vực: Lịch sử 
 Cấp học: Tiểu học
 Năm học : 2019 -2020 Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn Lịch sử lớp 5
* THỰC TRẠNG TRƯỚC KHI THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP CỦA ĐỀ TÀI 
1. Thuận lợi: 
- Ban giám hiệu luôn quan tâm tạo mọi thuận lợi cho giáo viên và học sinh về cơ 
sở vật chất cũng như các điều kiện nhà trường hiện có.
- Hiện nay, các nguồn thông tin từ sách báo, truyền hình truyền thanh khá phong 
phú, phần nào giúp giáo viên tự học hỏi nâng cao tay nghề. Nội dung sách giáo 
khoa phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh.
- Luôn được sự ủng hộ động viên giúp đỡ của anh em đồng nghiệp, nhất là anh 
chị trong khối 5. 
- Bản thân là giáo viên được đào tào chuyên ngành môn Lịch sử, có chuyên môn 
vững vàng, có kiếm thức sâu rộng với bộ môn.
- Đồ dùng dạy học được trang bị phục vụ cho giảng dạy, một số đồ dung tự làm 
đạt hiệu quả cao. 
2. Khó khăn: 
- Khối 5 có một vài em có hoàn cảnh khó khăn, gia đình chưa có sự quan tâm 
nhiều đến việc học của học sinh. 
- Đồ dùng dạy học còn chưa được trang bị đầy đủ, phong phú.
- Phòng học chưa có bàn ghế đúng quy cách nên ảnh hưởng không nhỏ đến việc 
giáo viên thiết kế bài dạy cho phù hợp hoàn cảnh phòng ốc, lớp học.
- Thư viện chưa có nhiều sách báo để tham khảo. 
- Học sinh chỉ quan tâm, chú trọng học các môn Toán, Tiếng Việt, Tiếng Anh 
còn đối với môn Lịch sử và các các môn Tự nhiên xã hội khác thiếu sự coi 
trọng, học hành lơ là.
3. Số liệu thống kê: 
 Khi mới nhận các em, qua trao đổi và thông qua một số tiết dạy lịch sử 
đầu năm, tôi nhận thấy thực trạng học sinh ở toàn khối chỉ có khoảng 25 em học 
môn này một cách tích cực, khoảng 33 em học khá, còn lại các em học rất thụ 
động. Các em chỉ thụ động nghe và biết những sự kiện, nhân vật lịch sử mà nội 
dung bài nhắc đến, thậm chí còn nhầm lẫn các sự kiện và nhân vật lịch sử. Các 
em chưa hứng thú tìm hiểu sâu hơn, rộng hơn ngoài kiến thức bài học cung cấp. 
 2/25 Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn Lịch sử lớp 5
- Nội dung dạy học: Hơn 80 năm chống thực dân Pháp, (1858-1945): Các cuộc 
khởi nghĩa và hoạt động yêu nước; Thành lập Đảng cộng sản Việt Nam; Cách 
mạng tháng tám 1945 và tuyên ngôn độc lập (2/9/1945). Chín năm kháng chiến 
bảo vệ độc lập dân tộc (1946-1954); thực dân Pháp trở lại xâm lược. Những 
ngày đầu toàn quốc kháng chiến.Chiến thắng Điện Biên Phủ. Kháng chiến 
chống Mỹ cứu nước và xây dựng đất nước (1954-1975). Đất nước thống nhất, cả 
nước xây dựng xã hội chủ nghĩa(1975-đến nay ). Thành tựu tiêu biểu của công 
cuộc xây dựng xã hội chủ nghĩa.
3. Mục tiêu của môn lịch sử lớp 5: 
 Bước đầu hình thành và rèn luyện cho học sinh các kỹ năng:
* Quan sát các sự vật, hiện tượng; thu thập, tìm kiếm tư liệu lịch sử từ các nguồn 
khác. 
* Nêu thắc mắc đặt câu hỏi trong quá trình học tập và chọn thông tin để giải đáp. 
* Trình bày lại kết quả học tập bằng lời nói, bài viết, hình vẽ, sơ đồ. 
* Vận dụng kiến thức đã học vào cuộc sống.
 Góp phần bồi dưỡng và phát triển ở học sinh những thái độ và thói quen: 
 • Ham học hỏi, tìm hiểu để biết về môi trường xung quanh 
 các em. 
 • Yêu thiên nhiên, con người, quê hương đất nước. 
 • Tôn trọng bảo vệ di tích lịch sử, cảnh quan thiên nhiên và 
 văn hoá gần gũi với học sinh.
 Từ những giờ học trên lớp, các em biết - hiểu - yêu mến - tự hào hơn về 
đất nước, con người Việt Nam. Từ đó, các em thấy được trách nhiệm vinh dự 
của người đội viên đối với quê hương đất nước, với tổ quốc thân yêu. Từ đó, các 
em cố gắng học tập phấn đấu để làm rạng danh nước Việt trên toàn cầu. 
 Trên đây là một số cơ sở lí luận và tình hình thực tế dạy học môn lịch sử 
lớp 5 mà tôi đã gặp phải. Tất nhiên còn nhiều tồn tại ở giáo viên và học sinh. 
Vậy khi hướng dẫn học sinh lĩnh hội kiến thức môn lịch sử như thế nào để phát 
huy được tính tích cực của học sinh là một điều mà tôi và các đồng nghiệp rất 
quan tâm.
II. NỘI DUNG THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP CỦA ĐỀ TÀI
1. Nguyên nhân những tồn tại trên:
 Qua một số năm giảng dạy ở khối lớp 5 ( Môn TNXH trước đây – môn 
lịch sử và địa lý những năm thay sách ), trao đổi cùng bạn bè đồng nghiệp và 
thăm dò ý kiến của học sinh tôi nhận thấy học sinh hiểu biết rất mơ hồ về lịch 
sử. Thậm chí còn nhầm lẫn giữa nhân vật lịch sử nước nhà với nhân vật lịch sử 
 4/25 Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn Lịch sử lớp 5
của học sinh vào việc dẫn dắt các em tự phát triển tri thức mới của bài học. Giáo 
viên thiết kế hệ thống câu hỏi, bài tập giao cho học sinh thực hiện với sự hướng 
dẫn cần thiết. Tổ chức các hoạt động như trò chơi học tập, sắm vai .Qua đó 
giúp học sinh lãnh hội kiến thức. 
 Dạy học như vậy thực chất là việc tổ chức cho học sinh học trong hoạt 
động và bằng hoạt động tự giác, tích cực, sáng tạo để học sinh tự phát hiện và tự 
chiếm lĩnh tri thức mới, vận dụng linh hoạt vào các tình huống khác nhau của 
cuộc sống. Đó là dạy học đề cao vai trò chủ thể nhận thức của học sinh. 
 Người giáo viên cần phải dạy tự học cho học sinh: trong nhà trường học 
sinh không thể học hết khối lượng tri thức nhân loại ngày càng tăng nhanh 
chóng trong mọi lĩnh vực nên việc học tập cần phải diễn ra suốt đời của học 
sinh. Nhà trường cần rèn cho các em khả năng tự học ngay trong quá trình học 
tập ở trên ghế nhà trường. Vì vậy quá trình dạy học bao gồm cả dạy tự học. Đề 
cao vai trò chủ thể của học sinh trong học tập chính là điều kiện quan trọng cho 
việc dạy tự học. Bởi vì học là “sự biến đổi bản thân mình trở nên có thêm giá trị, 
bằng nỗ lực của chính mình để chiếm lĩnh những giá trị mới lấy từ bên ngoài”. 
3. Định hướng về phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: 
 - Vận dụng và kết hợp các phương pháp trên nguyên tắc: học sinh được 
tự hoạt động để phát hiện, nhận thức kiến thức.
 - Tổ chức học sinh thu thập, tìm kiếm và chọn lựa các thông tin về lịch 
sử. Trên cơ sở các nguồn tri thức ( Sách giáo khoa, tranh ảnh, bản đồ, sơ đồ , 
phương tiện nghe nhìn, ) và vốn hiểu biết của học sinh, giáo viên hướng dẫn 
học sinh quan sát, phân tích, so sánh, hệ thống hoá kiến thức bước đầu khái quát 
hoá, tìm ra mối liên hệ giữa các sự vật, hiện tượng. 
 - Lịch sử là việc đã xảy ra, có thật và tồn tại khách quan. Nhận thức lịch 
sử phải thông qua các “dấu vết” của quá khứ, những chứng cứ về sự tồn tại của 
các sự kiện, hiện tượng, nhân vật đã diễn ra, do đó việc đầu tiên thiết yếu không 
thể bỏ qua là cho học sinh tiếp nhận thông tin từ sử liệu ( Hiện vật, tranh ảnh, 
bản đồ ) thông qua đó học sinh tái hiện được sự việc đã diễn ra. 
 - Có thể tổ chức cho học tập cả lớp, theo nhóm hoặc cá nhân với mục 
đích tăng cường khả năng độc lập suy nghĩ, sáng tạo của học sinh, đồng thời 
phát triển mối giao lưu, tương tác giữa thầy và trò, giữa trò và trò.
 - Cần vận dụng tối đa các điều kiện, phương tiện ở địa phương để tổ chức 
cho học sinh học ngoài lớp, cho học sinh tham quan các di tích lịch sử, văn hoá, 
các dấu vết quá khứ,
 - Một số phương pháp cụ thể: 
* Đưa học sinh vào tình huống có vấn đề
 6/25 Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn Lịch sử lớp 5
 Thông thường kết cấu của bài lịch sử lớp 5 gồm ba phần:
 - Mục đích (Nguyên nhân )
 - Diễn biến 
 - Kết quả và ý nghĩa 
Tuy nhiên với từng mục này giáo viên cũng linh hoạt đặt tên sao cho thể hiện 
được nội dung của từng phần và cũng cuốn hút học sinh hơn.
4.1. Với loại bài dạy về sự kiện lịch sử: 
 Khi dạy dạng bài về sự kiện lịch sử chiếm phần lớn chương trình lịch sử 
lớp 5, khoảng 29 bài. Tôi tiến hành như sau : 
 a. Định hướng mục tiêu bài dạy, xác định nhiệm vụ học tập với học 
sinh (Phần giới thiệu bài ) 
 Giáo viên phải nêu được vấn đề vừa có tính khái quát vừa có tính cụ thể 
để học sinh tư duy và nhận thức được vấn đề mà giáo viên đưa ra, hướng học 
sinh vào vấn đề cần giải quyết.
Muốn định hướng mục tiêu, xác định nhiệm vụ học tập được tốt, phần nêu vấn 
đề của giáo viên phải đạt các yêu cầu :
 * Lời dẫn phải xúc tích, giàu tính khái quát và giàu hình ảnh. Giáo viên có 
thể khéo léo liên hệ giữa bài cũ và bài mới ( Đây là một trong những yếu tố lôi 
cuốn sự hứng thú của người học ) 
 * Phải đề cập được cốt lõi của bài học 
 * Gợi trí tò mò của học sinh.
 Ví dụ bài: Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời.
Phần giới thiệu giáo viên nói: Đảng ta đã được thành lập trong thời gian nào? 
Đảng đã ra đời ở đâu? Trong hoàn cảnh như thế nào? Ai là người giữ vai trò 
quan trọng trong việc thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam? bài học hôm nay sẽ 
giúp các em trả lời những câu hỏi này.
 b. Tổ chức cho học sinh tiếp cận các nguồn sử liệu:
 Các sự kiện lịch sử trong chương trình lớp 5 không trình bày theo một 
hệ thống chặt chẽ như các cấp học sau, do đó vịêc tất yếu không thể không tiến 
hành là phần giới thiệu bối cảnh và dẵn dắt sự kiện: Giáo viên trình bày các sự 
kiện các sự việc, hiện tượng bằng phương pháp tường thuật, miêu tả hay kể 
chuyện. Đây là một trong những phương pháp đặc trưng khi dạy lịch sử. Khi kể 
chuyện giáo viên cần chú ý:
 - Tôn trọng tính chân thật của lịch sử.
 - Không kể chuyện quá dài, lấn át cả thời gian học sinh tiếp xúc với 
cứ liệu lịch sử. 
 8/25 Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn Lịch sử lớp 5
 Học sinh thảo luận nhóm trong một tiết học Lịch sử
 Để giảng về diễn biến của chiến dịch: Tôi giới thiệu lược đồ của chiến dịch để 
học sinh nắm được. Kết hợp khai thác tranh ảnh, lược đồ, bản đồ,Hoặc có thể 
ho các em xem phim tư liệu về diễn biến chiến dịch. Vì đó là những phương tiện 
 10/25 Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn Lịch sử lớp 5
có thể hình dung được căn cứ địa kháng chiến nơi Bác Hồ- Đảng- Chính phủ đã 
hoạt động lâu dài để chỉ huy cuộc kháng chiến chống Pháp của ta.
 Để tái hiện lại không khí hào hùng của quân và dân ta trên trận đánh sông 
Lô gây cho địch tổn thất lớn, tôi đã bật tivi để các em cung nghe ca khúc “Sông 
Lô”của nhạc sĩ văn Cao. 
 Hoặc cho các em tái hiện không khí hào hùng của quân và dân ta sau khi 
giành thắng lợi trong chiến dịch Điện Biên Phủ thông qua múa hát trên nền nhạc 
bài hát “Giải phóng Điện Biên”.
 Chính nhờ việc sử dụng phong phú đồ dụng dạy học giúp học sinh gần gũi 
với các sự kiện, nhân vật lịch sử hơn dễ gây cho các em ấn tượng sâu sắc, hứng 
thú tìm tòi, học tập. Nó tạo điều kiện cho học sinh dễ nhớ, nhớ lâu phát triển 
năng lực chú ý quan sát, óc tò mò khoa học. Đặc biệt, nó phù hợp với đặc điểm 
nhận thức, đặc điểm lứa tuổi của các em.
4.2. Với loại bài dạy về nhân vật lịch sử: 
 Loại bài này chỉ khoảng 6 bài trong chương trình. Để học tốt bài Lịch sử 
dạng này, giáo viên yêu cầu học sinh sưu tầm tranh ảnh hoặc tư liệu về cuộc 
sống và sự nghiệp của nhân vật lịch sử đó. Kết hợp với đọc sách giáo khoa trước 
ở nhà để nắm được nội dung của bài mới về cuộc sống và sự nghiệp của nhân 
vật lịch sử trước khi đến lớp. 
 Với loại bài này, tôi tiến hành như sau: 
 a. Định hướng mục tiêu bài dạy, xác định nhiệm vụ học tập với học 
 sinh. 
Bằng cách dẫn chuyện, giáo viên trước khi nhắc đến nhân vật lịch sử nào đó, cần 
cung cấp để học sinh biết được những nét sơ lược về bối cảnh lịch sử ( không 
gian, thời gian) mà nhân vật hoạt động. Thường là kết mở rộng bằng một số câu 
hỏi gợi sự hứng thú, trí tò mò ở học sinh: Nhân vật đó là ai ? Đã có cống hiến gì 
cho đất nước? Những việc nhân vật đó làm có ảnh hưởng gì đến công cuộc giải 
phóng đất nước?....Chúng ta cùng tìm hiểu qua bài ..
Ví dụ : Khi dạy bài: Phan Bội Châu và phong trào Đông Du
Ở phần này giáo viên có thể nêu: Ông sinh năm 1867 mất 1940. Quê Ông ở làng 
Đan Nhiệm, tỉnh Nghệ An. Ông lớn lên khi đất nước đã bị thực dân Pháp xâm 
lược. Ông là người thông minh, học rộng, tài cao, có ý đánh đuổi giặc Pháp. Với 
suy nghĩ của ông: Nhật Bản là một nước châu Á “ Đồng văn đồng chủng”, nên 
hy vọng vào sự giúp đỡ của Nhật để đánh Pháp. Vậy Ông đã làm gì để thực hiện 
được mong ước đó ? Ông là ai? Chúng ta cùng tìm hiểu qua bài: Phan Bội Châu 
và phong trào Đông Du.
 12/25