Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp phát triển phẩm chất cho học sinh Lớp 5

 CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
 Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM:
"MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT CHO 
 HỌC SINH LỚP 5"
 Lệ Thuỷ, tháng 3 năm 2019 A. PHẦN MỞ ĐẦU
 I. Lý do chọn sáng kiến:
 “Giáo dục là nghệ thuật biến con người thành có đạo đức.” (Danh ngôn 
khuyết danh). Qua đó ta có thể hiểu tầm quan trọng của Giáo dục trong việc 
hình thành phẩm chất đạo đức cho học sinh. Dù có trong quá khứ hay thế kỉ 
XXI, thì sứ mạng thiêng liêng và không bao giờ thay đổi của giáo viên nói 
chung và giáo viên tiểu học nói riêng vẫn là người giáo dục kiến thức và nhân 
cách làm người cho học sinh. Giáo dục hiện nay đòi hỏi cao hơn nữa đó là hình 
thành được phẩm chất cho học sinh. Giáo dục phẩm chất, nhân cách cho học 
sinh tiểu học là một trong những hoạt động quan trọng của nhà trường, nhằm 
hình thành cho học sinh có lòng nhân ái, mang bản sắc của con người Việt Nam, 
biết chăm học, chăm làm, tự tin, tự trọng, tự chịu trách nhiệm, trung thực, kỉ 
luật, đoàn kết, yêu thương,... Có ý thức đầy đủ về bổn phận của mình đối với 
mọi người, đối với cộng đồng và môi trường cuộc sống, tôn trọng và thực hiện 
đúng pháp luật, các quy định của nhà trường. Bởi các em học sinh Tiểu học như 
những tờ giấy trắng, chúng ta phải hình thành phẩm chất cho các em sớm nhất 
có thể để khi lớn lên, hoà nhập vào cuộc sống mới, các em trở thành những con 
người có đủ “ chân, thiện, mĩ” làm đẹp thêm nền văn hoá người Việt Nam.
 Hiện nay, xã hội đang phát triển từng giây, từng phút. Đặc biệt, mạng 
internet được phổ biến rộng rãi và rất khó kiểm soát được nên một bộ phận giới 
trẻ, trong đó có học sinh Tiểu học đang phải chịu ảnh hưởng của những nét văn 
hoá không chính thống. Đặc biệt là học sinh lớp 5, nhiều em đang đứng giữa sự 
thay đổi tâm sinh lí, bản thân chưa xác định rõ về suy nghĩ cũng như hành động 
của mình. Điều quan trọng là phải luôn có người lớn bên cạnh để hướng dẫn, hỗ 
trợ kịp thời hoặc là chính bản thân các em phải hình thành và phát triển được 
những phẩm chất tốt đẹp để nhận biết được việc làm đúng - sai của mình. Là 
một giáo viên đang trực tiếp giảng dạy học sinh lớp 5, qua thực tế tình hình học 
sinh lớp tôi chủ nhiệm, bố mẹ đa số đầu tắt mặt tối với đồng áng, ít có thời gian 
theo sát con cái của mình. Vì vậy, tôi muốn đi sâu tìm hiểu và thực hiện những 
biện pháp giáo dục phẩm chất cho học sinh, giúp các em có nền tảng đạo đức, 
luôn vững vàng trước những khó khăn, thử thách của cuộc sống, trở thành 
những công dân có ích cho đất nước. Đồng thời, bản thân tôi cũng có được 
những kinh nghiệm cho năng lực chuyên môn nghiệp vụ của mình để ngày càng 
nâng cao chất lượng giáo dục. Qua gần một năm thử nghiệm có hiệu quả, tôi 
mạnh dạn đưa ra sáng kiến “ Một số biện pháp phát triển phẩm chất cho học 
sinh lớp 5.” Phần đông dân số là dân lao động, một bộ phận ăn nói tuỳ tiện, đạo đức 
lối sống chưa lành mạnh, chưa nêu gương được cho con trẻ.
 Một bộ phận không nhỏ phụ huynh khoán trắng việc nuôi dạy con cho 
thầy cô, thậm chí cả giáo dục về phẩm chất. Hoặc nếu có quan tâm thì chỉ mới 
quan tâm đến việc tiếp thu kiến thức hay điểm số của học sinh.
 Một số gia đình bố mẹ trẻ, đi làm ăn xa, ít có thời gian quan tâm thường 
xuyên đến các em.
 2. Đặc điểm, tình hình lớp 5A đầu năm 2018-2019:
 2.1. Đặc điểm tình hình lớp:
 Tổng số học sinh là 29 em ( nam: 12 em, nữ: 17 em). Không có học sinh 
khuyết tật, có 2 em tiếp thu quá chậm.
 Số học sinh con gia đình cán bộ là 3 em, con gia đình công nhân cao su là 
2 em, con gia đình nông dân là 18 em và 6 em còn lại là con gia đình làm ăn tự 
do.
 Con gia đình hộ nghèo và cận nghèo là 4 em; phần đông số học sinh còn 
lại là con gia đình đông con, có hoàn cảnh kinh tế thấp; 1 em có bố mẹ li hôn, 
nhiều em có bố thường xuyên rượu chè, cờ bạc,...
 2.2. Ưu điểm nổi bật về phẩm chất:
 Các em phần lớn ngoan, hiền, nghe lời cô giáo và cha mẹ, hồn nhiên, 
trong sáng, trung thực, đoàn kết với bạn bè. Tích cực trong các hoạt động tập 
thể. Thực hiện tương đối đầy đủ nội quy nhà trường.
 2.3. Một số tồn tại về phẩm chất:
 Nhiều em vẫn còn nhút nhát, chưa mạnh dạn, tự tin, ngại giao tiếp, ít chia 
sẻ bài cùng các bạn, trình bày ý kiến còn rụt rè.
 Một số em ý thức kỉ luật chưa cao, thường xuyên đi học muộn, quên đồng 
phục, khăn quàng,...
 Một vài em thường gây gỗ với bạn, đôi khi còn nói tục, chửi thề.
 Vẫn có hiện tượng nói dối và mất đồ dùng học tập.
 Một số ít các em chưa tự chịu trách nhiệm về hành vi của mình như làm 
rơi cặp bạn, làm gãy hoa, gãy bảng nhóm nhưng chưa tự nhận,...
 2.4. Kết quả đánh giá phẩm chất lớp 5A đầu năm như sau: Một số giáo viên do quỹ thời gian eo hẹp, kiêm nhiệm nhiều nhiệm vụ 
nên chưa quan tâm đúng mức trong việc phát hiện những hành vi sai trái và kịp 
thời uốn nắn cho học sinh. 
 Việc kết hợp, lồng ghép, liên hệ trong giảng dạy giữa các phân môn nhằm 
nâng cao nhận thức và rèn luyện phẩm chất cho học sinh còn lúng túng và hạn 
chế. Bên cạnh đó, nhà trường do điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học 
còn thiếu thốn, kinh phí hạn hẹp nên ở trong các giờ học thì giáo viên ít có điều 
kiện tổ chức các trò chơi học tập, nhà trường không thường xuyên cho các em 
tham gia các buổi sinh hoạt ngoại khoá. 
 *Nguyên nhân về phía xã hội:
 Ngoài môi trường gia đình và nhà trường, sự hình thành và phát triển 
nhân cách học sinh còn phụ thuộc rất lớn vào môi trường xã hội. Hiện nay do sự 
phát triển kinh tế - xã hội, sự phát triển của mạng lưới thông tin hiện đại, sự du 
nhập của nhiều loại hình văn hoá khác nhau đã ảnh hưởng không ít đến tầng lớp 
thanh thiếu niên. Hiện tượng học sinh nghiện Net, nghiện game... ngày một gia 
tăng, đây là nguyên nhân tiền đề của hành vi trộm cắp. Nổi trội hiện nay là tình 
trạng sử dụng facebook để làm quen, kết bạn và nảy sinh tình cảm yêu đương 
quá sớm Do còn quá non dại nên các em dễ bị rủ rê, lôi kéo vào các tệ nạn xã 
hội, gây nên những hệ lụy nghiêm trọng về nhân cách và đạo đức lối sống của 
tuổi học trò.
 * Nguyên nhân chủ quan về nhận thức của các em
 Do đặc điểm tâm sinh lý của học sinh, lứa tuổi mà nhiều người cho rằng 
các em "Ăn chưa no, lo chưa đến", suy nghĩ còn non nớt, nhận thức chưa cao 
chính vì thế các em có những hành vi thiếu chuẩn xác là điều không thể tránh 
khỏi.
 Thêm vào đó, do suy nghĩ chưa thấu đáo, khi phạm phải sai lầm các em 
chưa biết lắng nghe, tiếp thu và sửa chữa để tiến bộ. Chính suy nghĩ ương 
bướng, cố chấp, luôn cho rằng người lớn áp đặt mình đã khiến các em khó sửa 
sai và tiến bộ.
 II. Một số biện pháp phát triển phẩm chất cho học sinh:
 Theo Thông tư 22/2016/TT-BGDĐT ban hành ngày 22 tháng 9 năm 2016 
của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định: Học sinh được đánh giá sự 
hình thành và phát triển một số phẩm chất của học sinh thông qua các biểu hiện 
hoặc hành vi sau: Chăm học, chăm làm; Tự tin, trách nhiệm; Trung thực, kỉ luật; 
Đoàn kết, yêu thương.
 Đánh giá bằng các mức độ: Ngoài ra tâm lí của học sinh còn bộc lộ ở việc thiếu cố gắng, thiếu khả 
năng phê phán và cứng nhắc trong hoạt động nhận thức. Học sinh có thể học 
được tính cách hành động trong điều kiện này nhưng lại không biết vận dụng 
kiến thức đã học vào trong điều kiện hoàn cảnh mới. Vì vậy giáo viên cần quan 
tâm tới việc việc phát triển tư duy và kỹ năng học tập cho học sinh trong môi 
trường nhóm, lớp. Việc học tập của các em còn bị chi phối bởi yếu tố gia đình, 
điều kiện địa lý và các yếu tố xã hội khác đòi hỏi nhà trường, gia đình, xã hội 
cần có sự kết hợp chặt chẽ để tạo động lực học tập cho học sinh.
 * Xét về mặt sinh lí: Theo một nghiên cứu chỉ ra rằng trẻ thường có các 
loại hành động thần kinh như:
 + Loại thần kinh mạnh, cân bằng, hưng phấn, tối ưu, nhanh, linh hoạt.
 + Loại thần kinh mạnh, không cân bằng, hưng phấn tăng, kiềm chế kém.
 + Loại thần kinh mạnh, cân bằng, chậm chạp, nói chậm.
 + Loại yếu , quá trình hưng phấn giảm
 Nắm vững được đặc điểm của các loại thần kinh, ta có thể xếp trẻ theo 
nhóm để có hướng giáo dục, uốn nắn hiệu quả hơn.
 Đối với trẻ em ở lứa tuổi tiểu học thì tri giác của học sinh tiểu học phản 
ánh những thuộc tính trực quan, cụ thể của sự vật, hiện tượng và xảy ra khi 
chúng trực tiếp tác động lên giác quan. Tri giác giúp cho trẻ định hướng nhanh 
chóng và chính xác hơn trong thế giới. Tri giác còn giúp cho trẻ điều chỉnh hoạt 
động một cách hợp lý. Trong sự phát triển tri giác của học sinh, giáo viên tiểu 
học có vai trò rất lớn trong việc chỉ dạy cách nhìn, hình thành kỹ năng nhìn cho 
học sinh, hướng dẫn các em biết xem xét, biết lắng nghe.
 Bên cạnh sự phát triển của tri giác, chú ý có chủ định của học sinh tiểu 
học còn yếu, khả năng điều chỉnh chú ý có ý chí chưa mạnh. Vì vậy, việc sử 
dụng đồ dùng dạy học là phương tiện quan trọng để tổ chức sự chú ý cho học 
sinh. Nhu cầu hứng thú có thể kích thích và duy trì chú ý không chủ định cho 
nên giáo viên cần tìm cách làm cho giờ học hấp dẫn để lôi cuốn sự chú ý của 
học sinh. Trí nhớ có vai trò đặc biệt quan trọng trong đời sống và hoạt động của 
con người, nhờ có trí nhớ mà con người tích lũy vốn kinh nghiệm đó vận dụng 
vào cuộc sống.
 Đối với học sinh tiểu học có trí nhớ trực quan – hình tượng phát triển 
chiếm ưu thế hơn trí nhớ từ ngữ – logíc. Tư duy của trẻ em mới đến trường là tư 
duy cụ thể, dựa vào những đặc điểm trực quan của đối tượng và hiện tượng cụ chữa và không tái phạm nhưng rồi vẫn chứng nào tật đó. Trao đổi với phụ 
huynh, tôi nhận được thông tin phản hồi: Bố mẹ cháu đã li hôn, mẹ đi làm ăn xa, 
còn em sống với bà ngoại đã già, không theo sát được cháu hằng ngày. Trao đổi 
với giáo viên chủ nhiệm năm học trước tôi được biết em Phúc bề ngoài hiếu 
động, dễ nổi nóng song là cậu bé vô tư, hồn nhiên và sống tình cảm, thường hay 
kể cho cô giáo nghe về chuyện cá nhân mình. Đôi lúc cáu gắt với bạn, một lúc 
hết giận rồi lại thôi. Tôi nhận ra, em đang thiếu sự quan tâm, chia sẻ từ mọi 
người. Chính vì vậy, những giờ ra chơi, cuối giờ học, tôi thường ngồi nói 
chuyện cùng em và được biết thêm em còn sống cùng một người cậu và rất nghe 
lời của cậu. Tuy nhiên, do bận công việc và cậu cũng có gia đình riêng nên cậu 
ít khi để mắt tới cháu. Tôi liên lạc, trao đổi cùng cậu của em. Lên lớp có cô giáo 
kèm cặp, về nhà chịu sự “kiểm soát” của cậu. Bạn bè xung quanh cũng thường 
xuyên quan sát, phát hiện những hành vi, lời nói, cử chỉ chưa chuẩn mực và báo 
với cô giáo. Nhờ làm tốt mối quan hệ phối kết hợp đó mà những hành vi sai lệch 
của em Phúc được uốn nắn và sửa chữa kịp thời. Nhờ đó em tiến bộ hơn trong 
giao tiếp và ứng xử. Khi Phúc hòa đồng hơn cùng các bạn trong lớp, em biết 
quan tâm và giúp đỡ các bạn; biết nhận lỗi và sửa lỗi. Những việc làm tốt của 
em được tôi tuyên dương trước lớp và được cả lớp ghi nhận. Dần dần Phúc trở 
nên ngoan ngoãn và học ngày càng tiến bộ hơn.
 Biện pháp 3: Giáo dục phẩm chất cho học sinh thông qua các môn học
 Trong chương trình tiểu học, các môn học như Đạo đức, Tiếng Việt, Khoa 
học, Lịch sử, Địa lí, Âm nhạc,....đều có tác dụng giáo dục phẩm chất cho học 
sinh. Trong đó, môn Đạo đức là môn học chính để giáo dục phẩm chất cho học 
sinh. Thông qua môn Đạo đức, các em bước đầu có khái niệm về các hành vi 
đạo đức và các chuẩn mực đạo đức. Các em biết phân biệt tốt - xấu, đúng - sai, 
lễ phép - vô lễ Từ đó có cái nhìn đúng đắn trong nhận thức và suy nghĩ; ý 
thức được việc nên và không nên làm. Đối với môn Đạo đức tôi có thể xem là 
một phương tiện quan trọng để thực hiện nhiệm vụ giáo dục tư tưởng, tình cảm, 
và những hiểu biết trong cuộc sống cho học sinh một cách trực tiếp, hoàn chỉnh 
và sâu sắc. Cần phải trang bị cho học sinh những tri thức đạo đức, các chuẩn 
mực về hành vi đạo đức có trong nội dung của mỗi bài học để trở thành kĩ năng 
sống, thói quen hàng ngày của mỗi học sinh. Muốn vậy giáo viên phải đi sâu tìm 
hiểu đặc trưng bộ môn vì ở đây đòi hỏi khả năng tự trao dồi của giáo viên rất 
lớn. Nên cần dạy nghiêm túc không qua loa, không xem nhẹ môn này. Đưa ra 
các phương pháp dạy học theo hướng tích cực nhằm gây hứng thú cho học sinh 
như thảo luận nhóm, đóng vai, phỏng vấn, diễn kịch ...