SKKN Một số biện pháp sáng tạo trong việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề khi dạy môn Khoa học cho học sinh Lớp 5

 MỤC LỤC
1.ĐẶT VẤN ĐỀ. ................................................................................................2
 1.1. Lí do chọn đề tài........................................................................................3
 1. 1.1. Cơ sở lý luận ......................................................................................3
 1.1.2. Cơ sở thực tiễn ....................................................................................4
 1.2. Mục đích nghiên cứu:................................................................................6
 1.3. Đối tượng nghiên cứu................................................................................6
 1.4 . Đối tượng khảo sát thực nghiệm ..............................................................6
 1.5. Phương pháp nghiên cứu...........................................................................7
 1.6. Phạm vi và thời gian nghiên cứu đề tài:....................................................7
2. NỘI DUNG.....................................................................................................8
 2.1. Những nội dung lí luận có liên quan trực tiếp đến vấn đề nghiên cứu..............8
 2.2. Thực trạng .................................................................................................8
 2.2.1. Vài nét về đặc điểm của trường Tiểu học Mỹ Trinh. ..........................8
 2.2.2. Thực trạng về vấn đề phát triển năng lực giải quyết vấn đề khi dạy 
 học môn Khoa học cho học sinh lớp 5. .........................................................9
 2.3. Mô tả giải pháp của đề tài:..................................................................11
 2.3.1. Giải pháp 1: Phát triển năng lực giải quyết vấn đề qua sự chuẩn bị 
 chu đáo đồ dùng dạy và học, tư liệu phục vụ bài học: ...............................12
 2.3.2. Giải pháp 2: Phát huy năng lực giải quyết vấn đề thông qua phương 
 pháp dạy học theo tình huống.....................................................................18
 2.3.3. Giải pháp 3: Phát huy năng lực giải quyết vấn đề thông qua tổ chức 
 các hoạt động trải nghiệm. .........................................................................24
 2.3.4. Giải pháp 4: Phát huy năng lực giải quyết vấn đề qua hứng thú học 
 tập cho học sinh. .........................................................................................33
 2.3.5. Giải pháp 5: Phát huy năng lực giải quyết vấn đề thông qua phương 
 pháp sử dụng các kỹ thuật dạy học phát huy tính tích cực, chủ động và 
 sáng tạo của học sinh..................................................................................39
 2.3.6. Giải pháp 6: Phát huy năng lực giải quyết vấn đề bằng công nghệ 
 thông tin hợp lý hỗ trợ dạy học...................................................................41
 2.4.Kết quả đạt được qua khảo nghiệm:.........................................................43
3. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .............................................................45
 3.1. Những kết luận đánh giá cơ bản nhất về sáng kiến:................................45
 3.1.1. Nội dung:...........................................................................................45
 3.1.2.Ý nghĩa:..............................................................................................45
 3.1.3. Hiệu quả:...........................................................................................46
 3.2. Những đề xuất, khuyến nghị: ..................................................................47
TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................48 3
như chưa liên hệ được kiến thức thực tế vào bài học. Do đó, học sinh chỉ ghi 
nhớ nội dung bài học một cách máy móc.
 Xuất phát từ thực tế và những lí do được trình bày ở trên, tôi đã mạnh 
dạn chọn đề tài: “Một số biện pháp sáng tạo trong việc phát triển năng lực 
giải quyết vấn đề khi dạy môn Khoa học cho học sinh lớp 5”.
 Hi vọng chia sẻ với các bạn đồng nghiệp những cách thức, những kinh 
nghiệm đổi mới về phương pháp dạy học cho học sinh lớp 5 theo hướng phát 
triển năng lực cho học sinh. Trên cơ sở đó góp phần nâng cao chất lượng giáo 
dục toàn diện nhằm thực hiện tốt nhiệm vụ năm học, đồng thời đáp ứng yêu 
cầu đổi mới của chương trình giáo dục hiện nay.
 1.1. Lí do chọn đề tài
 1. 1. 1. Cơ sở lý luận 
 Môn khoa học là môn học cung cấp cho học sinh những kiến thức ban 
đầu và thiết thực như là: Sự trao đổi chất, nhu cầu dinh dưỡng và sự sinh sản, 
sự lớn lên của cơ thể người. Cách phòng tránh một số bệnh thông thường, đặc 
điểm và công dụng của một số chất, một số vật liệu và nguồn năng lượng 
thường gặp trong đời sống và sản xuất.
 Là môn học giúp học sinh hình thành các kĩ năng như: Kĩ năng ứng xử 
thích hợp trong một số tình huống có liên quan đến vấn đề sức khỏe của bản 
thân, gia đình và cộng đồng. Kĩ năng quan sát và làm một số thí nghiệm thực 
hành khoa học đơn giản, gần gũi với đời sống và sản xuất. Biết nêu thắc mắc, 
đặt câu hỏi trong quá trình học tập; biết tìm thông tin để giải đáp; biết diễn đạt 
những hiểu biết bằng lời nói, bài viết, hình vẽ, sơ đồ....
 Thông qua những kiến thức và kĩ năng đó giúp học sinh hình thành ý thức 
tự giác thực hiện các quy tắc vệ sinh, an toàn cho bản thân, gia đình và cộng đồng. 
Ham hiểu biết khoa học, có ý thức vận dụng những kiến thức đã học vào đời sống, 
có ý thức và hành động bảo vệ môi trường xung quanh. Trong thực tế môn khoa 
học không chỉ cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản về con người, tự 
nhiên, rèn luyện kĩ năng và thái độ học tập đúng đắn mà còn góp phần phát triển 
những kĩ năng và phẩm chất của các nhà khoa học tương lai. 5
vệ sức khoẻ của bản thân và những người khác, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên 
và môi trường xung quanh. Cụ thể: 
 - Chưa phát huy được tình yêu con người, thiên nhiên; ý thức bảo vệ sức 
khỏe thể chất và tinh thần của bản thân, gia đình, cộng đồng.
 - Chưa ý thức được việc tiết kiệm, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và tinh 
thần trách nhiệm với môi trường sống.
 - Khơi gợi sáng tạo trí tò mò khoa học, hứng thú tìm hiểu thế giới tự 
nhiên chưa tự giải quyết được vấn đề.
 Phương pháp và kỹ thuật dạy học môn Khoa học lớp 5 là một trong 
những yếu tố quan trọng nhất để góp phần tạo nên một tiết học đạt hiệu quả. 
Nhưng giáo viên ít sử dụng phương pháp và kỹ thuật phong phú, không tạo 
được hứng thú học tập cho học sinh, khả năng kích thích hứng thú và trí tưởng 
tượng, kích thích sự tư duy và nhận thức trí tuệ của học sinh chưa phát huy cao.
 Cùng lúc đáp ứng cả hai nhu cầu của học sinh, nhu cầu vui chơi và nhu 
cầu học tập. Trò chơi học tập tạo nên hình thức “chơi mà học, học mà chơi” 
đang được khuyến khích ở trường Tiểu học và việc sử dụng trò chơi trong giờ 
học là biện pháp hữu hiệu nhất giúp học sinh học tập và tiếp thu kiến thức tốt 
hơn. Đồng thời nó sẽ kích thính sự tìm tòi, tạo cơ hội để học sinh phát huy 
được năng lực giải quyết vấn đề ít khi giáo viên sử dụng khi dạy môn khoa 
học.
 - Cùng với các môn học khác, môn Khoa học lớp 5 bên cạnh việc góp 
phần giúp học sinh hình thành, phát triển các năng lực chung, môn học đồng 
thời cũng góp phần hình thành và phát triển ở học sinh gồm 3 thành phần năng 
lực: Nhận thức khoa học tự nhiên; Tìm hiểu môi trường tự nhiên xung quanh; 
Vận dụng kiến thức kĩ năng đã học.
 Trước thực tế đó, tôi thiết nghĩ, mình cần phải thay đổi phương pháp dạy 
học sao cho phù hợp với từng đối tượng học sinh, làm thế nào học sinh phát huy 
được năng lực tích cực chủ động, sáng tạo và từ đó phát triển được năng lực giải 
quyết vấn đề trong học tập môn Khoa học. Vì vậy, trong suốt quá trình giảng 
dạy tôi đã cố gắng học hỏi từ đồng nghiệp cũng như kinh nghiệm bản thân, cho 7
 1.5. Phương pháp nghiên cứu
 Để hoàn thành đề tài, tôi áp dụng nhiều biện pháp từ nghiên cứu thực 
trạng trên lớp đến việc khảo sát, điều tra thực tế và vận dụng nhiều phương 
pháp phân tích, tổng hợp,  cụ thể như sau:
 - Phương pháp điều tra: Xem xét tình hình học tập của học sinh trong 
một lớp, những yếu tố nào trong bài học mà học sinh nắm chưa vững hoặc còn 
thiếu sót.
 - Phương pháp tổng hợp: Thu thập tài liệu qua đọc sách và các tài liệu 
tham khảo có liên quan đến phương pháp dạy hoc môn Khoa học từ đó thống 
kê và khái quát hóa các khái niệm làm cơ sở cho đề tài.
 - Phương pháp phỏng vấn, khảo sát: Phỏng vấn giáo viên dạy, học sinh, 
khảo sát qua giờ dạy, bài làm của học sinh.
 - Phương pháp quan sát: Quan sát hoạt động dạy của giáo viên và hoạt 
động học của học sinh.
 - Phương pháp thực nghiệm: Thống kê và xử lý số liệu qua thực tế giảng 
dạy của giáo viên và học tập của học sinh để khảo sát đối chứng.
 - Phương pháp phân tích, thực hành: Đây là biện pháp quan trọng thông 
qua các bài tập thực hành để học sinh lĩnh hội và áp dụng những giải pháp mới 
đã nghiên cứu.
 1.6. Phạm vi và thời gian nghiên cứu đề tài: 
 a. Phạm vi nghiên cứu:
 - Chương trình môn Khoa học lớp 5 hiện hành và tiếp cận chương trình 
giáo dục phổ thông 2018.
 - Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Khoa học ở 
Trường Tiểu học.
 - Phương pháp và hình thức dạy học dạy môn Khoa học ở lớp 5.
 - Một số trò chơi học tập môn Khoa học lớp 5.
 b. Thời gian nghiên cứu của đề tài:
 - Điều tra thực tế và đọc tài liệu nghiên cứu từ đầu tháng 9 năm học 
2022 - 2023 9
 - Năm học 2022-2023, tôi được nhà trường phân công giảng dạy lớp 5A 
có tổng số học sinh là 32 em, nữ 14 em. Trong 32 em đó có 32 tính cách, hoàn 
cảnh khác nhau.
 2.2.2. Thực trạng về vấn đề phát triển năng lực giải quyết vấn đề khi 
dạy học môn Khoa học cho học sinh lớp 5.
 Như chúng ta đã biết môn khoa học ở tiểu học là môn học đóng vai trò 
quan trọng trong việc giúp học sinh học tập môn Khoa học tự nhiên ở cấp trung 
học cơ sở và các môn Vật lí, Hóa học, Sinh học ở cấp trung học phổ thông. 
Môn học chú trọng khơi dậy trí tò mò khoa học, bước đầu tạo cho học sinh cơ 
hội tìm hiểu, khám phá thế giới tự nhiên, tri thức khoa học....Tuy nhiên thực 
trạng hiện nay trong quá trình giảng dạy môn học này chưa thật sự được chú 
trọng.
 Về phía giáo viên: Giáo viên có tiếp cận nhưng chưa thực sự đầu tư 
nghiên cứu về đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học môn khoa học 
lớp 5 theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.
 Trong một lớp học trình độ học sinh không đồng đều dẫn đến việc giảng 
dạy môn Toán và các phân môn của môn Tiếng Việt nhiều học sinh chưa thể 
nắm bắt kịp kiến thức nên giáo viên thường kéo dài thời gian của những tiết 
học môn này dẫn đến việc giảng dạy môn Khoa học còn lại thường bị rút ngắn 
chưa đảm bảo đúng thời gian quy định. Vì thời gian bị rút ngắn nên việc giảng 
dạy đúng quy trình chưa đảm bảo, giáo viên cũng chưa thật sự đầu tư nhiều 
thời gian vào việc nghiên cứu đổi mới các phương pháp cũng như làm đồ dùng 
học tập giảng dạy trong môn Khoa học nhằm kích thích trí tò mò khám phá của 
học sinh.
 Về phía phụ huynh và học sinh: Cả phụ huynh và học sinh vẫn có tư 
tưởng xem môn học này là môn học “ phụ ”, hoặc chỉ cần học thuộc lòng bài 
học, nội dung cần ghi nhớ trong mỗi bài là học sinh có thể làm bài thi học kì. 
Đối với học sinh lớp 5 cũng chưa có sân chơi nào trong lĩnh vực khoa học nên 
cũng chưa thu hút được sự quan tâm của học sinh và phụ huynh. 11
 Qua theo dõi việc học tập môn Khoa học của học sinh lớp 5A trong 
tháng 9 năm học 2022-2023, tôi tiến hành khảo sát học sinh với các nội dung 
như sau: Tổ chức tiết dạy bài “ Nam hay nữ” sách giáo khoa trang 6, sau khi 
học xong tôi tiến hành khảo sát các kỹ năng sau:
 1.Phát huy kỹ năng tích cực, chủ động và sáng tạo trong hoạt động nhóm.
 2.Phát huy được kỹ năng khám phá tự nhiên, khoa học .
 3. Phát huy được kỹ năng chăm sóc sức khỏe và môi trường xung quanh.
 4.Phát huy được kỹ năng hứng thú trong học tập.
 Kết quả khảo sát hai lớp 5A và 5B đạt như sau:
 Lớp Sỉ Tiêu chí đánh giá
 số Phát huy kỹ Phát huy được Phát huy Phát huy được 
 năng chủ kỹ năng khám được kỹ năng kỹ năng hứng 
 động, tích cực phá tự nhiên, chăm sóc sức thú trong học 
 và sáng tạo khoa học . khỏe và môi tập
 trong hoạt trường xung 
 động nhóm. quanh.
 SL Tỉ lệ % SL Tỉ lệ SL Tỉ lệ SL Tỉ lệ 
 % % %
 5A 32 8 25,0 % 7 21,8% 6 18,8% 9 28,1%
 5B 30 7 23,3 % 6 20% 7 23,3% 9 30%
 Qua khảo sát tôi nhận thấy các kỹ năng cần đạt của học sinh 2 lớp là 
tương đương với nhau.
 2.3. Mô tả giải pháp của đề tài:
 *Đề tài này mới ở các điểm sau:
 Một số biện pháp sáng tạo trong việc phát triển năng lực giải quyết vấn 
đề trong môn học.
 Phát huy tính tò mò, khám phá tự nhiên, khám phá khoa học qua môn 
học gắn liền với cuộc sống.
 Phát huy kỹ năng học tập gắn liền với trải nghiệm.
 Phát huy kỹ năng xử lí tình huống trong học tập cũng như trong cuộc 
sống hàng ngày
 Phát huy hứng thú học tập thông qua một số trò chơi.
 *Giải pháp: