Sáng kiến kinh nghiệm Một vài kinh nghệm giảng dạy Âm nhạc cho học sinh Lớp 5

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HÀ NỘI
 ***************
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 “MỘT SỐ KINH NGHIỆM GIẢNG DẠY
 ÂM NHẠC CHO HỌC SINH LỚP 5”
 Lĩnh vực/Môn : Âm nhạc
 Cấp học : Tiểu học
 Năm học 2016-2017 bài hát nữa mà các em đã trực tiếp được tiếp xúc với các nốt nhạc trên khuông nhạc 
có khoá son.
 Bước lên lớp 5, ngoài việc ôn lại các kiến thức đã học ở lớp 4, chương trình 
Âm nhạc lớp 5 giúp các em củng cố các kĩ năng hát như: Tư thế hát, cách lấy hơi, 
giữ hơi, tập hát rõ lời, phát âm gọn tiếng, tập hát những câu dài liền mạch, tập hát 
đúng những chỗ có luyến hai nốt nhạc. Hơn thế nữa, ở lớp 5 việc thể hiện tình cảm, 
sắc thái của bài hát cũng đòi hỏi cao hơn. Một bài hát không chỉ đòi hỏi các em hát 
đúng, mà khi thể hiện còn cần các em phải ít nhiều gửi gắm được những tình cảm 
của mình cũng như tình cảm của tác giả sáng tác qua giai điệu, lời ca bài hát đó. Tuy 
nhiên, việc thể hiện tình cảm đó không yêu cầu các em phải làm được như các ca sỹ, 
nghệ sỹ chuyên nghiệp. Như vậy, sang lớp 5, chương trình Âm nhạc đã mở rộng 
thêm vốn kiến thức của của các em. Tiếp tục bồi dưỡng tình cảm phong phú, lành 
mạnh, tự tin hơn khi tham gia các hoạt động âm nhạc. Đặc biệt là giúp các em có 
một nền tảng kiến thức cơ bản sơ đẳng vững chắc trước khi kết thúc một cấp học, 
bước vào một cấp học mới, với khối lượng kiến thức cao hơn.
 Trong thực tại, việc đưa ra một phương pháp giảng dạy thích hợp cho bộ môn 
Âm nhạc ở Tiểu học đang còn rất nhiều vấn đề phải bàn. Nhiều năm trước đây việc 
giảng dạy bộ môn này giao cho giáo viên đứng lớp giảng dạy, không có giáo viên 
chuyên biệt. Bên cạnh đó là sự thiếu hụt các phương tiện dạy học, đặc biệt là nhạc 
cụ, cùng với những phương pháp giảng dạy cũ, chủ yếu là dạy hát và dạy đọc nhạc 
theo phương pháp truyền miệng khô cứng. Do đó kết quả đạt được là chưa cao, ít 
gây hứng thú cho các em trong việc học tập và tiếp thu kiến thức của bộ môn. Từ 
thực tế đó, tôi mạnh dạn đưa ra “Một vài kinh nghệm giảng dạy Âm nhạc cho học 
sinh lớp 5”. Đây là những kinh nghiệm mà tôi đã đúc rút được trong những năm 
giảng dạy tại trường Tiểu học Nguyễn Trãi - Thanh Xuân - Hà Nội bộ môn Âm nhạc tại trường Tiểu học Nguyễn Trãi , tôi nhận thấy đại đa số các em 
rất thích bộ môn này. Qua thực tế giảng dạy hơn 20 năm tôi nhận thấy rằng trước 
một bài hát, một bài tập đọc, ghi chép nhạc, hoặc khi nghe các bản nhạc, để các em 
hiểu, nắm được và thực hiện tốt yêu cầu của bài học cũng như nêu được những cảm 
nhận ban đầu của mình về giai điệu các bản nhạc, người giáo viên cần có một phương 
pháp truyền đạt, hướng dẫn thật tốt, đơn giản nhưng lại hiệu quả nhất, để giúp các 
em nắm bắt, tiếp thu nhanh nhất kiến thức bài học. Tuy nhiên nếu không có những 
phương pháp phù hợp và hình thức dạy học phong phú thì không gây được hứng thú 
cho học sinh và không phát huy hết được tính tích cực chủ động và tính sáng tạo của 
học sinh.
 III- CÁC BIỆN PHÁP THỰC HIỆN:
 1. Điều tra động cơ học tập môn Âm nhạc của học sinh.
 Dựa vào cơ sở lý luận đã có cùng với thời gian giảng dạy tại trường Tiểu học 
, tôi đã tìm hiểu khả năng học tập bộ môn Âm nhạc của học sinh 2 lớp 5A và 5E. 
Bằng việc quan sát thực tế các giờ học tôi nhận thấy việc tiếp thu các kiến thức Âm 
nhạc và sự yêu thích học tập bộ môn chỉ rơi vào một số em gọi là có năng khiếu. 
Còn lại các em khác chỉ học theo bản năng phải học nên ít có sự sáng tạo trong vận 
dụng kiến thức.
 Trên cơ sở đặt câu hỏi qua phiếu điều tra trắc nghiệm: Em có thích học bộ 
môn Âm nhạc không? Vì sao thích? Vì sao không? Kết quả thu được như sau:
 KẾT QUẢ
STT NGUYÊN NHÂN
 LỚP 5A LỚP 5B
 Do môn Âm nhạc hấp dẫn, 
 1 16/30HS = 53,3% 13/28HS = 46,4%
 dễ học
 Do môn Âm nhạc khó nhớ, 
 2 5/30 HS = 16,7% 6/28 HS = 21,4%
 hay quên
 3 Do thầy dạy hay, dễ hiểu 9/30 HS = 30% 9/28HS = 32,2%
 2. Khảo sát trình độ học sinh.
 a) Nội dung: Kiểm tra chất lượng đầu năm qua việc trình bày một bài hát 
hoặc đọc một bài tập đọc nhạc mà em đã học ở lớp 4. và tập hát bài mới nói riêng là giúp các em thực hiện qua bước luyện thanh. Do cao 
độ, trường độ của các câu hát thường xuyên thay đổi tác động rất lớn đến thanh quản 
của các em, để bảo vệ thanh đới, bảo vệ giọng và g iúp cho giọng của các em phát 
triển bình thường giáo viên phải hướng dẫn các em qua bước khởi động, đây là giai 
đoạn chuẩn bị còn gọi là luyện thanh. Tuy nhiên chỉ cần hướng dẫn các em thực hiện 
bài tập thay đổi cao độ, tiết tấu đơn giản, dễ thực hiện.
 Ví dụ:
 * Mẫu 1:
 * Mẫu 2:
 * Mẫu 3:
 Mê ê
 * Mẫu 4: VD: Trong bài “ Hãy giữ cho em bầu trời xanh” (Nhạc và lời: Huy Trân). Khi 
hướng dẫn đọc lời ca, phải giúp các em thể hiện được tiết tấu lặng đen, lặng đơn, nốt 
móc đơn có chấm dôi, móc kép cần lướt qua và đảo phách trong bài bằng cách đọc, 
gõ nhạc cụ gõ hay vỗ tay theo tiết tấu như sau:
 2
 4 ............................
 Gõ: x x x x x x x x
 Đọc: Hãy xua tan những mây mù đen tối
 2
 4...
 Gõ: x x x x x x x x
 Đọc: Để bầu trời tươi mãi một màu xanh ....
 2 1
 ......1 .......................... 1
 4... 1
 Gõ: x x x x x x x x x x
Đọc: La la la la la lala la la la
 2
 4 .........
Gõ: x x x x x x x x x x
Đọc: La la la la la la la la la la
 Để các em đọc đúng tiết tấu và ngắt cuối câu, giáo viên chỉ bảng phụ và đọc 
mẫu hướng dẫn các em đọc theo mẫu.
 Khi tập hát cần tới sự đồng đều hoà giọng chính xác và diễn cảm với những 
trạng thái khác nhau và đặc biệt là hát rõ lời giáo viên luôn phải đặt ra kế hoạch 
hướng dẫn các em thực hiện tốt.
 Việc lấy giọng một bài hát cụ thể, phù hợp đúng tầm cữ chung cho cả lớp là 
hết sức quan trọng, điều đó giúp các em dễ dàng điều khiển giọng hát của mình đúng 
cao độ của bài.
 Để các em cảm nhận giai điệu của từng câu hát, không nhất thiết giáo viên 
lúc nào cũng phải hát mẫu, việc hát mẫu tốt nhất là chỉ dùng để trình bày toàn bài 
hát vào đầu tiết học giúp các em cảm nhận giai điệu, tiết tấu của bài hoặc dùng để 
sửa lỗi từng câu hát cho các em, việc dùng tiếng đàn (Piano) để đàn lên giai điệu của 
câu hát đó, các em nghe cảm nhận giai điệu sau đó tự hát lời ca theo giai điệu đó là tập lại kết hợp với nội dung khác.
 Bắt đầu ở tiết thứ 2, việc chỉnh sửa cao độ, tiết tấu của từng câu hát phải được 
giáo viên hướng dẫn các em thực hiện đúng nguyên tắc cơ bản. Thông thường sau 
tiết 1 các em được học tiết 2 tiếp theo là sau khoảng thời gian 1 tuần. Việc nhớ lại 
hoàn toàn giai điệu của bài hát không phải học sinh nào cũng làm được. Lúc này 
người giáo viên phải lấy giọng cho các em, lại phải thực hiện hát mẫu hoặc cho các 
em nghe bài hát qua băng để các em nhớ lại giai điệu của bài. Giáo viên dạo đàn, 
học sinh hát lại bài hát. Việc đầu tiên là phát hiện những câu, những từ trong bài các 
em hát chưa đúng để sửa chữa cho các em. Khi các em thực hiện đúng cao độ của 
các câu hát trong bài, việc tiếp theo là giúp các em luyện tập, củng cố. Giáo viên cần 
đưa ra những yêu cầu, phải nêu rõ những nhiệm vụ mà các em phải thực hiện khi 
luyện tập. Việc luyện tập bắt đầu từ từng nhóm rồi từng bàn thậm chí từng cá nhân. 
Giáo viên lắng nghe, chữa từng lỗi sai sót nhỏ của các em, cũng có thể dùng đàn tấu 
các câu các em hát chưa đúng đó để các em nghe và tự sửa lỗi cho mình. Việc luyện 
tập hay sửa lỗi cho học sinh phải thực hiện một cách tổng quát, mặc dù ở thời điểm 
đó có thể chỉ sửa lỗi cho 1 em.
 VD: Trong bài “ Em vẫn nhớ trường xưa” câu hát thứ hai các em hay hát 
sai cao độ như sau:
 + Hát đúng bản nhạc:
 + Hát sai bản nhạc:
 Như vậy, các tiếng “ Nhịp cầu tre lối về nhà em” các em đã hát chênh lên một môn này, các em phải thực hành các bài tập về cao độ, về tiết tấu, người giáo viên 
phải giúp các em nhận ra được âm thanh cao, thấp tương ứng với vị trí các nốt nhạc 
trên khuông trong phạm vi 1 quãng 8. Sau đó, các em được tiếp cận với thang 5 âm: 
Đô - Rê - Mi - Son - La và tiến tới thang 7 âm: Đô - Rê - Mi - Pha - Son La - Si.
 Sang lớp 5, phân môn tập đọc nhạc cũng dựa trên cơ sở các kiến thức đã học 
ở lớp 4 nhưng nâng cao hơn. Cả năm, các em được học 8 bài tập đọc , -Ă. ọ i •
 2 3 , . . K,-
nhạc đều viết ở nhịp—dựa trên cao độ của thang 5 âm: Đô, Rê, Mi, Son, La hoặc 
thang 7 âm: Đô, Rê, Mi, Pha, Son, La, Si.
 Về tiết tấu, các em tiếp tục được củng cố lại trường độ với các hình nốt đơn, 
nốt đen, nốt trắng, lặng đen và chấm dôi. Cách dạy thực hành các hình nốt có thể 
thực hiện gõ theo tiết tấu, cũng có thể cho học sinh tập đọc bằng tên gọi các hình 
nốt: đơn, đen, trắng. Đôi khi để đỡ nhàm chán có thể thay bằng tiếng trống: Tùng, 
rinh...
 Việc giúp học sinh tập đọc một bài tập đọc nhạc muốn thu được kết quả cũng 
phải được thực hiện đúng các bước theo trình tự nhất định. Sau khi giới thiệu bài tập 
đọc nhạc, nếu như ở tập hát, bước đầu tiên là luyện thanh thì ở tập đọc nhạc sẽ phải 
là luyện tập cao độ. Cho các em đọc lại cao độ của các nốt nhạc không chỉ giúp các 
em khởi động giọng mà còn giúp các em nhớ vị trí các nốt trên khuông và cảm nhận 
cao độ các nốt so với nhau. Muốn các em thực hiện tốt bài tập, giáo viên phải đưa 
ra yêu cầu để các em tìm hiểu, nhận xét bài nhạc, về cao độ gồm nốt gì? Về trường 
độ gồm hình nốt gì? Trong bài có sử dụng các ký hiệu âm nhạc nào? Mục tiêu của 
giai đoạn này là làm thế nào để các em nắm và thể hiện được tiết tấu chủ đạo của 
bài. Việc thể hiện tiết tấu phải được kết hợp theo nhiều hình thức, có thể là vừa đọc 
vừa vỗ tay, vừa đọc vừa gõ đệm nhạc cụ. Hình thức thể hiện cũng có thể là cả lớp, 
theo tổ nhóm, cá nhân xen kẽ. Khi các em đã thực hiện tốt tiết tấu của bài, giáo viên 
đàn để các em nghe và cảm nhận giai điệu theo tiết tấu. Đây là lúc bắt đầu tập đọc 
bài nhạc. Giáo viên nên đọc mẫu trước 2 hoặc 3 lần để các em so sánh với cao độ 
của đàn. Tập đọc từng câu theo đàn, giáo viên sửa lỗi truyền miệng. Luyện tập củng 
cố theo nhóm, tổ hoặc cá nhân. Khi các em đọc đúng cao độ, trường độ của bài, mới 
chuyển sang ghép lời ca. Để các em có cảm nhận tốt hơn trong việc ghép lời ca với cách thường xuyên. Tuy nhiên không nhất thiết lúc nào cũng phải thực hiện ngay tại 
lớp vì như thế sẽ mất rất nhiều thời gian. Ở lớp chỉ hướng dẫn các em cách thực hiện 
việc ghi chép, nhận ra cách trình bày thế nào cho đúng, cho đẹp còn việc ghi chép 
lại bài nên cho các em thực hiện về nhà.
 Một phương pháp ghi chép nhạc nữa có thể nêu ra ở đây bởi phương pháp 
này hỗ trợ rất nhiều cho sự phát triển tai nghe của các em là phương pháp “Nghe đàn 
ghi nhạc”. Trong Âm nhạc chuyên nghiệp thì đây là một môn cơ bản, phương pháp 
ghi âm. Với học sinh lớp 5, mục tiêu của phương pháp này là giúp các em thoải mái 
hơn, đặc biệt là giúp các em phát triển tai nghe tốt hơn, đồng thời củng cố cho các 
em các kiến thức ban đầu đã học. Với học sinh lớp 5, nghe đàn và ghi nhạc là hoàn 
toàn mới. Do vậy, muốn thực hiện và có kết quả giáo viên phải hướng dẫn thật kỹ 
cách thực hiên cho học sinh nắm được, đặc biệt là việc làm mẫu phải dễ hiểu để các 
em nắm được cốt lõi của vấn đề. Hơn nữa, các bài tập ghi nhạc thực hành phải đơn 
giản, giáo viên đàn phải thật rõ ràng, thậm chí lúc đầu giáo viên còn phải vừa đàn 
vừa gõ phách giúp các em phân biệt trường độ các nốt nhạc.
 3.4) Xây dựng phương pháp dạy kể chuyện Âm nhạc.
 Kể chuyện Âm nhạc tưởng chừng như hết sức đơn giản. Trọng thực tế, để 
truyền đạt một giờ kể chuyện Âm nhạc có kết quả đòi hỏi giáo viên phải vận dụng 
rất nhiều phương pháp, kỹ năng giảng dạy. Không những vậy mà giờ kể chuyện Âm 
nhạc còn đòi hỏi phải có một công tác chuẩn bị thật chu đáo, đó là đọc, tìm hiểu thật 
kỹ nội dung chuyện cần kể để từ đó có thể đặt ra được những câu hỏi cho các em trả 
lời nhằm khai thác chủ đề của chuyện. Kể chuyện, không giống như đọc chuyện, chỉ 
cần đủ chữ và thêm một chút thể hiện nhấn nhá giọng là được. Kể chuyện âm nhạc 
ngoài việc nhớ và kể đúng nội dung của chuyện, còn đòi hỏi phải có một chất giọng 
truyền cảm, hấp dẫn và phải biết thêm thắt những từ ngữ vào giọng kể cho câu 
chuyện thêm sinh động, thu hút và để học sinh dễ nhớ. Đôi khi trong câu chuyện, để 
thêm sinh động, người kể còn phải hát thay các nhân vật trong chuyện....
 Việc chuẩn bị những bức tranh theo nội dung của chuyện cho học sinh tìm 
hiểu nội dung sẽ giúp học sinh nhanh nhớ được cốt chuyện và tạo cho câu chuyện 
thêm phong phú cũng như thu hút sự chú ý của các em hơn.