Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nâng cao hiệu quả thảo luận nhóm trong phân môn Địa lí Lớp 5

 Biện pháp nâng cao hiệu quả thảo luận nhóm trong phân môn Địa lí lớp 5
I. Phần mở đầu
I.1. Lý do chọn đề tài 
 Trong dạy học Địa lí hiện nay, phương pháp dạy học hợp tác nhóm nhỏ 
ngày càng được sử dụng rộng rãi và tỏ ra có hiệu quả. Hình thức tổ chức dạy 
học này có đặc điểm là yêu cầu học sinh nghĩ nhiều hơn làm nhiều hơn. Bên 
cạnh đó phương pháp dạy học hợp tác nhóm nhỏ còn có thêm một đặc trưng: 
học sinh cùng nhau thảo luận theo định hướng của giáo viên. Đây là mối quan 
hệ trò - trò được các thầy cô nhắc nhiều hơn, tác động nhiều hơn trong những 
năm gần đây và được các thầy cô đánh giá là rất cần thiết trong dạy học. 
Trong yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học hiện nay, việc phát huy tính tích 
cực học tập của học sinh hết sức quan trọng và được thực hiện ở nhiều môn 
học khác nhau, trong đó có phân môn Địa lí. Mặt khác, trong dạy học Địa lí 
việc rèn luyện kĩ năng cho các em luôn được chú trọng, đặc biệt là kĩ năng 
hợp tác thảo luận nhóm nhỏ. 
 Nhiều nhà nghiên cứu, nhiều giáo viên đã cố gắng tìm những phương 
pháp tối ưu để rèn luyện kĩ năng học tập cho học sinh trong dạy học Địa lí và 
đã có nhiều để tài, sáng kiến kinh nghiệm thiết thực. Việc dạy học theo 
phương pháp hợp tác nhóm nhỏ cho học sinh là việc rất cần thiết không thể 
thiếu được cho mỗi bài học, tiết học và xuyên suốt toàn bộ chương trình dạy 
và học địa lý ở các cấp học đặc biệt là cấp Tiểu học.
 Trong phân môn Địa lý ở trường Tiểu học nói chung và Địa lý lớp 5 
nói riêng, việc hợp tác nhóm nhỏ trong các tiết dạy thường xuyên và thiết 
thực. Hợp tác nhóm nhỏ không những là phương pháp dạy học tích cực cho 
mỗi bài học mà còn chứa đựng kiến thức cho học sinh khai thác, giúp các em 
hiểu sâu hơn, cụ thể hơn thế giới xung quanh chúng ta và những vấn đề Địa lý 
liên quan. Mặt khác, trong dạy học Địa lý, việc hướng dẫn cho học sinh hợp 
tác nhóm nhỏ là khâu hết sức quan trọng nhưng cả giáo viên và học sinh 
thường gặp không ít khó khăn để thực hiện. Chính vì tầm quan trọng của hợp 
tác nhóm nhỏ và thực tế ở trường nên tôi đã chọn đề tài: “Một số biện pháp 
nâng cao hiệu quả thảo luận nhóm trong phân môn Địa lí lớp 5” làm đề tài 
nghiên cứu. 
I.2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
 a. Mục tiêu:
 Nghiên cứu nội dung chương trình, mục tiêu của phân môn Địa lí mối 
quan hệ hiện tượng tự nhiên, các lĩnh vực kinh tế - xã hội của Việt Nam; một 
GV: Lê Thị Thảo Trường Tiểu học Lý Tự Trọng Biện pháp nâng cao hiệu quả thảo luận nhóm trong phân môn Địa lí lớp 5
kiến thức sách giáo khoa được biên soạn theo tinh thần đổi mới phương pháp 
dạy học, khi mà hầu hết các trường đã trang bị đầy đủ về phương tiện, thiết bị 
dạy học. Đặc biệt trong bối cảnh công nghệ thông tin đang đóng vai trò quan 
trọng trong đời sống xã hội. Người thầy và học sinh đang ở trong một thời kì 
mới của những nhận thức mới về dạy và học trong nhà trường phổ thông.
 Việc đổi mới phương pháp dạy học Địa lí chỉ thành công khi chúng ta 
tổ chức dạy học Địa lí theo kiểu mới trên cơ sở tăng cường áp dụng các 
phương pháp phương tiện hình thức tổ chức dạy học hiện đại kết hợp với việc 
cải biến các phương pháp dạy học truyền thống theo những hướng đổi mới.
 Nhưng hiện nay việc đổi mới phương pháp dạy học đặc biệt phương 
pháp thảo luận nhóm còn gặp một số hạn chế như sau:
 Phần lớn giáo viên dạy theo hình thức rập khuôn, máy móc để có bước 
thảo luận nhóm trong tiết dạy dẫn đến chất lượng trong tiết dạy không cao. 
 Thực hiện không đầy đủ các bước quy trình thảo luận nhóm như chỉ 
nêu câu hỏi cho học sinh thảo luận rồi cho các nhóm báo cáo. Sau đó giáo 
viên nhận xét đúng, sai, đầy đủ hay chưa đầy đủ nội dung của các nhóm và 
chốt ý. Làm như vậy sẽ thiếu một bước quan trọng là cho học sinh trong 
nhóm hoặc các nhóm khác nhận xét, bổ sung làm rõ vấn đề. Vì thế mỗi nhóm 
chỉ quan tâm đến câu hỏi của nhóm mình mà không cần biết đến câu hỏi của 
nhóm khác dẫn đến kết quả là học sinh nhận thức không đầy đủ nội dung bài 
học.
 Tổ chức quy mô nhóm không hợp lí: một lớp học có khoảng 35 học 
sinh mà chỉ tổ chức 4 nhóm thì rất khó thảo luận, nhiều học sinh không có chỗ 
ngồi, phải đứng vây quanh gây mất trật tự và chỉ mang tính hình thức.
II.2. Thực trạng 
 a. Thuận lợi, khó khăn
 + Thuận lợi: 
 Về sách giáo khoa: đủ, màu sắc, hình ảnh, lược đồ, bản đồ, số liệu, 
kênh hình, kênh chữ,
 Câu hỏi yêu cầu in nghiêng giúp giáo viên tổ chức cho học sinh khai 
thác thông tin dễ dàng.
 Câu hỏi cuối bài tổng hợp được kiến thức của bài học.
 Phần nội dung bài học được in đậm, khác màu mực giúp học sinh dễ 
học. 
 Sách giáo viên cung cấp thêm một số thông tin, hiện tượng Địa lí giúp 
GV: Lê Thị Thảo Trường Tiểu học Lý Tự Trọng Biện pháp nâng cao hiệu quả thảo luận nhóm trong phân môn Địa lí lớp 5
một vấn đề cần đặt ra là: Mỗi giáo phải tự đổi mới để tìm ra hình thức tổ chức 
dạy học phù hợp với đối tượng học sinh của mình cụ thể là:
 Nâng cao ý thức, trách nhiệm trong công tác dạy học.
 Có cách tổ chức hoạt động nhóm khoa học, đúng đối tượng. Khai thác 
được các thông tin trong bài học.
 Có kĩ năng quản lý, giám sát hoạt động của các nhóm học sinh tốt.
 Tuy nhiên trong dạy học Địa lí hiện nay nhiều giáo viên chưa nắm 
được tư liệu, số liệu, các hiện tượng địa lí của Việt Nam và thế giới.
 Trang thiết bị phục vụ cho môn học này chưa đầy đủ. Giáo viên chưa đi 
sâu nghiên cứu tài liệu, chưa nhiệt tình trong các giờ dạy. Hình thức tổ chức 
thảo luận nhóm còn mang tính hình thức, rập khuôn. Bản thân giáo viên còn 
xem nhẹ môn học này hơn Toán, Tiếng Việt.
 e. Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đã đặt ra.
 Trường Tiểu học Lý Tự Trọng là một trong 7 trường của huyện được 
tiếp cận mô hình trường học mới Việt Nam ( VNEN ). Mô hình trường học 
này là một mô hình dạy học lấy học sinh làm trung tâm. Dạy học theo nhóm 
triệt để. Dạy học theo tinh thần học sinh:Tự giác, tự quản, tự học, tự đánh giá, 
tự tin, tự trọng. Giáo viên: Tự chủ, tự bồi dưỡng. Nhà trường: Tự nguyện.
 Chính vì điều đó mà tất cả học sinh tham gia đều làm tốt vai trò của 
một nhóm trưởng một thành viên trong nhóm. Nhiều em có tinh thần tự giác, 
hợp tác cao, ham tìm hiểu về Địa lí trong nước cũng như địa lí thế giới. Mặt 
khác nhiều học sinh có năng lực quản lí nhóm tốt nên các em muốn được thể 
hiện mình với các bạn. Đặc biệt các em rất thích nghe, hiểu những hiện tượng 
địa lí trong nước và thế giới nên rất thuận lợi cho giáo viên dạy học phân môn 
này.
 Giáo viên yêu nghề, có tâm huyết với nghề. Nhiều giáo viên đã say sưa 
tìm tòi kiến thức qua sách, báo, mạng để phục vụ cho tiết dạy. Nghiên cứu, 
thiết kế bài dạy phù hợp với đối tượng học sinh nên chất lượng dạy học ngày 
một nâng cao.
 Song trong trường vẫn còn một số học sinh rụt rè, nhút nhát, tiếp thu 
bài chậm. Các em chưa ý thức được tầm quan trọng của việc học, chưa có khả 
năng tự học, tự rèn, tự khám phá. Khả năng tư duy ở một số học sinh còn hạn 
chế. Do vậy, việc tiếp thu bài, tính tự giác, khả năng quản lý, tổ chức của một 
số em còn non.
 Một số giáo viên lười tổ chức thảo luận nhóm nhỏ vì sợ mất nhiều thời 
GV: Lê Thị Thảo Trường Tiểu học Lý Tự Trọng Biện pháp nâng cao hiệu quả thảo luận nhóm trong phân môn Địa lí lớp 5
 * Các biện pháp dạy học hợp tác nhóm nhỏ.
 Biện pháp 1: Chuẩn bị hoạt động nhóm
 Trước khi áp dụng hoạt động nhóm vào một bài dạy tôi xác định:
 Mục tiêu của hoạt động nhóm trong bài này là gì? 
 Hoạt động nào cần thảo luận nhóm?
 Hoạt động này cần bao nhiêu thời gian?
 Thời gian còn lại đủ để hoàn thành bài dạy không?
 Hoạt động này yêu cầu giáo viên và học sinh chuẩn bị những phương 
tiện, thiết bị gì?
 Học sinh cần phải tham khảo trước những tài liệu gì?
 Đây là hình thức dạy học đòi hỏi giáo viên phải đưa ra câu hỏi phù hợp, 
vừa sức hướng dẫn học sinh hoạt động để đi đến nhận thức.
 Học sinh mạnh dạn trao đổi xoay quanh một vấn đề được đặt ra dưới 
dạng câu hỏi, bài tập hay nhiệm vụ nhận thức. Trong trường hợp này học sinh 
giữ vai trò tích cực chủ động tham gia thảo luận, giáo viên nêu vấn đề và tổng 
kết. Hoạt động này có hai hình thức:
 + Giáo viên nêu một số câu hỏi theo hình thức phân công các nhóm thảo 
luận viết vào giấy.
 + Giáo viên chia học sinh thành các nhóm và thảo luận theo nội dung 
của phiếu học tập đã chuẩn bị trước.
 + Các bước tiến hành thảo luận:
 Biện pháp 2: Chia nhóm
 Tôi chia lớp thành các nhóm nhỏ từ bốn đến sáu em. Tùy mục đích yêu 
cầu của tiết học, các nhóm được phận chia ngẫu nhiên hoặc có chủ định trong 
cả tiết học, các nhóm được giao cùng nhiệm vụ hay nhiệm vụ khác nhau. 
Trong nhóm có thể phân công mỗi thành viên hoàn thành một phần việc. 
Trong nhóm nhỏ, mỗi thành viên đều phải làm việc tích cực không ỷ lại vào 
một vài người có hiểu biết và năng động hơn. Các thành viên trong nhóm giúp 
đỡ nhau tìm hiểu vấn đề trong không khí thi đua với các nhóm khác, kết quả 
làm việc của mỗi nhóm sẽ đóng góp vào kết quả học tập chung của cả lớp. 
Đến khâu trình bày kết quả làm việc của nhóm, nhóm cử ra một đại diện hoặc 
có thể phân công mỗi thành viên trình bày một nhiệm vụ. Học sinh được chọn 
làm nhóm trưởng phải có ý thức cao trong học tập và phải biết điều khiển 
nhóm học tập, ở các tiết khác nhau giáo viên cần thay đổi các thành viên 
trong nhóm tránh sự đơn điệu rập khuôn nhàm chán. Mỗi nhóm thảo luận phải 
GV: Lê Thị Thảo Trường Tiểu học Lý Tự Trọng Biện pháp nâng cao hiệu quả thảo luận nhóm trong phân môn Địa lí lớp 5
 Ở hoạt động này học sinh cần đạt được hai mục tiêu 
 - So sánh và nêu được sự khác nhau của khí hậu giữa hai miền Bắc – 
Nam.
 - Nhận biết được ảnh hưởng của khí hậu đến đời sống và sản xuất của 
nhân dân ta.
 Trước tiên tôi cho học sinh tìm hiểu về khí hậu nhiệt đới gió mùa của 
 nước ta.
 Sau khi học sinh biết được nước ta nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới 
 gió mùa. Tôi yêu cầu học sinh đọc sách giáo khoa và quan sát lược đồ khí 
 hậu Việt Nam để thực hiện nhiệm vụ sau: 
 Câu hỏi: So sánh khí hậu của miền Bắc và miền Nam. Nêu những 
 thuận lợi và khó khăn về đặc điểm khí hậu của từng miền.
 Tôi chia lớp thành các nhóm sau đó phát phiếu học tập cho các nhóm.
 Tổ chức nhóm: Tôi chia 6 nhóm, mỗi nhóm 5 em gồm 2 bàn
 Tiến hành hoạt động:
 Nêu yêu cầu, giao nhiệm vụ
 Phát phiếu học tập, bút, quy định thời gian hoàn thành hoạt động
 Tôi yêu cầu các nhóm tự cử nhóm trưởng, thư kí.( luân phiên nhau)
 Dự kiến thời gian thích hợp cho hoạt động nhóm: 5 phút
 Giáo viên đi quan sát hoạt động của từng nhóm để uốn nắn kịp thời.
 Giáo viên yêu cầu học sinh quay về vị trí ban đầu.
 Gọi đại diện một số nhóm trình bày kết quả thảo luận của nhóm mình.
 Yêu cầu học sinh nhóm này nhận xét kết quả thảo luận của nhóm bạn 
cho cả lớp nghe.
 Nhóm khác có ý kiến bổ sung, nhận xét (hoặc ngược lại).
 Giáo viên yêu cầu cả lớp bổ sung nếu thấy chưa đủ. Các ý kiến bổ sung 
giáo viên ghi tóm tắt nhanh lên bảng. 
 Sau khi các nhóm trình bày xong và học sinh không còn ý kiến, giáo 
viên treo kết quả hoàn chỉnh và đối chiếu lại với kết quả thảo luận của từng 
nhóm để nhận xét, khen ngợi những ý kiến bổ sung đúng.
Bài 17: Châu Á 
 Chuẩn bị: Quả Địa cầu ( hoặc Bản đồ thế giới )
 Bản đồ tự nhiên Châu Á
 Các hình minh họa SGK
 Phiếu học tập.
GV: Lê Thị Thảo Trường Tiểu học Lý Tự Trọng Biện pháp nâng cao hiệu quả thảo luận nhóm trong phân môn Địa lí lớp 5
Dạng 2: Hoạt động nhóm rèn luyện kĩ năng trong tiết thực hành.
Bài 16: Ôn tập
 ( Chuẩn bị: Phiếu học tập, Bản đồ hành chính Việt Nam không có tên các 
tỉnh, thành phố, các thẻ từ ghi tên các thành phố: Hà Nội, Hải Phòng, Thành 
phố Hồ Chí Minh, Huế, Đà Nẵng). 
 Đối với bài này tôi cho học sinh thảo luận theo hình thức chơi trò chơi.
 Ở hoạt động này học sinh cần đạt được hai mục tiêu 
 - Xác định trên bản đồ một số thành phố, trung tâm công nghiệp của 
nước ta.
 - Nêu được một vài đặc điểm nổi bật của các thành phố lớn.
 Nội dung thảo luận: Điền đúng tên các tỉnh, thành phố lớn của nước 
ta trên bản đồ.
 Giáo viên chia lớp thành các nhóm ( mỗi nhóm 4 em ) sau đó phát thẻ 
từ và bản đồ trống yêu cầu học sinh điền đúng tên các tỉnh, thành phố lớn của 
nước ta trên bản đồ.
 Dự kiến thời gian thích hợp cho hoạt động nhóm: 5 phút
 Trong thời gian 5 phút nhóm nào xong và có kết quả đúng là nhóm đó 
thắng cuộc.
Bài: 22 ôn tập
 ( Đồ dùng: Phiếu học tập, Bản đồ Địa lí tự nhiên thế giới, các lược đồ 
hình minh họa từ bài 17 đến bài 21). 
 Đối với bài này tôi cho học sinh thảo luận ở hoạt động 2
 Ở hoạt động này học sinh cần đạt được hai mục tiêu 
 - Hệ thống hóa được các kiến thức cơ bản đã học về châu Á, châu Âu.
 - So sánh ở mức độ đơn giản để thấy được sự khác biệt giữa hai châu 
lục.
Câu hỏi: So sánh một số yếu tố tự nhiên và xã hội giữa châu Á và châu Âu.
 Tiêu chí Châu Á Châu Âu
 Diện tích
GV: Lê Thị Thảo Trường Tiểu học Lý Tự Trọng