Sáng kiến kinh nghiệm Biện pháp khai thác bài tập đọc để dạy Tập làm văn trong môn Tiếng Việt Lớp 5

 Sáng kiến kinh nghiệm
 Biện pháp khai thác bài tập
đọc để dạy Tập làm văn trong 
 môn Tiếng Việt 
 lớp 5 kĩ năng viết văn nhưng thực tế học sinh rất ít em có khả năng làm được điều đó. Bài viết 
của các em còn khô khan, trình tự sắp xếp còn lộn xộn, bố cục thiếu chặt chẽ, bài văn 
chưa có trọng tâm.
 Mặt khác, khả năng cảm thụ văn học của các em chưa cao. Chưa biết sử dụng các 
biện pháp nghệ thuật vào trong bài viết của mình nên hầu hết các bài văn đều chưa có 
cảm xúc và chưa lôi cuốn người đọc.
 Một số học sinh còn phụ thuộc vào bài văn mẫu, áp dụng một cách máy móc, 
chưa biết vận dụng bài mẫu để hình thành lối hành văn của riêng mình. Phần lớn học 
sinh thường dùng lời cô hướng dẫn để viết thành bài văn của mình
 về phía giáo viên:
 Tiếng Việt là môn học khó, nhất là phân môn Tập làm văn đòi hỏi người giáo 
viên phải có kiến thức sâu rộng, phong phú, phải có vốn sống thực tế.
 Trong chương trình môn Tiếng Việt lớp 5, giữa Tập đọc và Tập làm văn có mối 
quan hệ mật thiết với nhau. Cụ thể trong cùng một tuần, cứ sau hai tiết Tập đọc là đến 
tiết Tập làm văn. Các bài Tập làm văn thường gắn với chủ điểm đang học ở các bài Tập 
đọc. Trong những bài văn, bài thơ, đoạn văn mẫu trong phân môn Tập đọc, phân môn 
Tập làm văn, tác giả đã sử dụng nhiều biện pháp tu từ như: so sánh, nhân hóa, ẩn dụ, 
hoán dụ, đảo ngữ, điệp ngữ, điệp từ,... nhưng một số giáo viên chưa hiểu hết tác dụng 
của nó.
 Hầu hết giáo viên dạy Tập đọc chỉ dừng lại ở mục tiêu cơ bản của tiết dạy là luyện 
đọc và trả lời câu hỏi theo yêu cầu sách giáo khoa chưa đi sâu vào hướng dẫn các em 
cảm thụ hết cái hay cái đẹp từ các biện pháp nghệ thuật mà tác giả đã sử dụng để làm 
toát lên nội dung của bài. Chưa hướng dẫn học sinh nhận dạng xem bài Tập đọc đó thuộc 
thể loại văn gì.
 Không ít giáo viên chưa hiểu hết tầm quan trọng của phân môn Tập đọc và Tập 
làm văn, còn xem nhẹ môn học này nên trong các buổi học chính khoá cũng như các tiết 
học tăng thêm vào buổi chiều, nhiều giáo viên chưa đầu tư nội dung bài soạn.
 Một số giáo viên xây dựng kế hoạch dạy học cho các tiết học tăng thêm vào buổi 
thứ hai và lên kế hoạch bồi dưỡng học sinh giỏi vào các tiết học ở buổi ngoại khóa nhưng 
không biết dạy nội dung gì? Dạy như thế nào?
 Trước thực trạng đó, tôi thiết nghĩ mình cần phải thay đổi cách thức dạy học mới 
để góp phần nâng cao hiệu quả phân môn Tập làm văn.
 III. ĐỐI TƯỢNG, CƠ SỞ, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
 1. Đối tượng nghiên cứu
 Khối lớp 5 nói chung và lớp 5A nói riêng trường tiểu học Krông Ana năm học 
2008 - 2009
 2. Cơ sở nghiên cứu
 Dựa vào Văn bản hướng dẫn thực hiện chuyên môn của Bộ Giáo dục và Đào tạo:
 - Công văn số 896/ BGD&ĐT - GDTH ngày 13 tháng 2 năm 2006 của Bộ Giáo 
dục và Đào tạo về hướng dẫn điều chỉnh việc dạy và học cho học sinh Tiểu học.
 - Các tài liệu hướng dẫn dạy học môn Tiếng Việt:
 Phương pháp dạy học tiếng Việt của PGS - TS Lê Phương Nga, Nguyễn Trí.
 Chuyên đề bồi dưỡng Văn - Tiếng Việt lớp 5 của Nguyễn Thị Kim Dung - 
TP. HCM.
 Qua thực tế giảng dạy hàng ngày trên lớp và qua dự giờ, học hỏi kinh nghiệm ở em cảm giác gì. + Thời tiết: không nắng, không mưa, không 
 có cảm giác héo tàn hanh hao.
 + Con người: Mải miết làm việc không 
 + Những chi tiết nào về thời tiết vàtưởng tới ngày hay đêm.
 con người đã làm cho bức tranh + Phần thân bài
 làng quê thêm đẹp và sinh động?
 + Nếu như câu đầu tiên là phần mở 
 đầu thì phần tìm hiểu vừa rồi thuộc+ Tác giả tả từng phần của cảnh, tả các 
 phần nào của bài văn? màu vàng rất khác nhau, tả hoạt động của 
 + Em có nhận xét gì về cách miêu con người, sự thay đổi về thời tiết.
 tả của tác giả?
 * Tại sao nói bài văn thể hiện tình 
yêu tha thiết của tác giả đối với quê 
hương? (Thay câu hỏi: Bài văn thể 
hiện tình cảm gì của tác giả đối với 
quê hương?)
 Gợi ý: Nhận xét về:
 Cảnh vật được miêu tả 
 trong bài. Cảnh vật rất đẹp gợi ra hình ảnh về cuộc 
 Sự quan sát của tác giả sống ấm no.
 Bài văn cho thấy tác giả đã quan sát 
 tinh tế và dùng từ ngữ miêu tả rất chọn lọc, 
 gợi cảm.
 Để viết được bài văn này hẳn tác giả 
 phải yêu thích cảnh vật và con người ở làng 
 Tuy tác giả không trực tiếp thể quê.
hiện tình yêu quê hương nhưng qua 
cách quan sát, miêu tả cảnh vật, con 
người tác giả đã thể hiện điều đó. 
(Tác giả đã lồng cảm xúc của mình 
vào từng cảnh tả). Đây chính là phần 
kết bài.
 + Tác giả đã tả cảnh làng 
 quê theo trình tự nào? Nhờ đâu mà 
 em biết điều đó? + Tác giả tả theo trình tự từ khái quát 
 đến cụ thể: câu mở đầu nêu nhận xét khái 
 Sau khi hướng dẫn học sinh tìm quát, phần còn lại miêu tả chi tiết nhằm minh 
hiểu bài xong, tôi giới thiệu cho học hoạ cho nhận xét đó.
sinh biết đây chính là một bài văn tả 
cảnh, một thể loại mà các em được 
học nhiều nhất ở chương trình Tập 
làm văn lớp 5. tả).
 * Biện pháp nhân hóa :
 + Nhân hoá là gì ? (Là dùng những từ ngữ chỉ thuộc tính, hoạt động của người để 
biểu thị những tính chất hoạt động không phải con người).
 + Nêu ví dụ. (Con gà của anh Bảy Hóa hay tán tỉnh láo khoét, nó mời bọn gà mái 
theo nó để nó đãi giun).
 + Tác dụng của biện pháp nhân hóa. (Với cách thức đưa các đối tượng không phải 
là người sang thế giới của loài người, hoặc quan niệm chúng như là con người để tâm 
sự gửi gắm tâm tình nên chúng trở nên sinh động. Do đó, khi viết văn, áp dụng vào bài 
viết của mình thì câu văn trở nên phong phú).
 * Điệp từ (điệp ngữ):
 + Điệp từ là gì? (Là quy tắc diễn đạt mà trong một câu, một đoạn văn hoặc cả bài 
văn, bài thơ người ta lặp lại một cách có ý thức hai hay nhiều lần những từ ngữ như 
nhau, những câu văn hay đoạn văn như nhau nhằm mục đích nhấn mạnh nội dung biểu 
đạt).
 + Nêu ví dụ. ... Mai sau
 Mai sau, Mai sau, Đất xanh tre mãi xanh màu tre xanh.
 + Tác dụng của điệp từ? (Nhấn mạnh, làm noi bật ý mình muốn trình bày, tình 
cảm biểu lộ...Đồng thời giúp cho lời văn mạnh mẽ, mạch văn thông suốt âm điệu hài 
hòa).
 * Tìm và phân tích các biện pháp nghệ thuật mà tác giả đã sử dụng để làm 
nối bật vẻ đẹp của cảnh tả ở bài Tập đọc Quang cảnh làng mạc ngày mùa
 Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh
 + Nêu tên những sự vật trong bài - Nêu nối tiếp.
 có màu vàng và từ chỉ màu vàng đó. Từ đồng nghĩa
 + Những từ chỉ màu vàng đó gọi Tác giả đã sử dụng một loạt từ 
 là gì? đồng nghĩa để chỉ các màu vàng khác 
 + Nêu tác dụng của việc dùng từ nhau của sự vật nhằm làm nổi bật 
 đồng nghĩa trong đoạn văn trên. quang cảnh làng mạc ngày mùa, đồng 
 Đây chính là nghệ thuật dùng từ thời làm cho cảnh được tả trở nên đa 
 đặc tả để làm một bài văn mà các em dạng và phong phú.
 cần phải học tập.
 Để bài văn tả cảnh được sinh động 
 và gợi cảm các em cần sử dụng các 
 từ đồng nghĩa nhằm làm nổi bật sắc 
 thái riêng của từng cảnh tả. Trong Quả xoan: vàng lịm - màu vàng 
 văn miêu tả các em phải dùng từ đặc của quả chín gợi cảm giác mịn và mềm
 tả để tập trung làm nổi bật trọng tâm Rơm và thóc: vàng giòn - gợi tả 
 cảnh tả. hạt thóc đã được phơi khô
 + Phân tích cách dùng một vài Con gà, con chó: vàng mượt - 
 từ chỉ màu vàng để thấy tác giả quan gợi lên sự béo tốt, mượt mà của con 
 sát tinh tế và dùng từ rất gợi cảm. giỏi 3: Thực hành làm bài văn tả cảnh cho học sinh năng khiếu trong buổi bồi dưỡng học sinh 
 a. Mục tiêu:
 Học sinh viết được bài văn tả cảnh dựa vào nội dung của đoạn thơ cho trước.
 Đề bài:
 “Mặt trời càng lên tỏ Bông lúa chín thêm vàng Sương treo đầu ngọn cỏ 
 Sương lại càng long lanh Bay vút tận trời xanh Chiền chiện cao tiếng 
 hót Tiếng chim nghe thánh thót Văng vẳng khắp cánh đồng Đứng 
 chống cuốc em trông Em thấy lòng phấn khởi ..
 (Thăm lúa - Hoàng Trung Thông) Dựa vào 
nội dung của đoạn thơ trên, em hãy viết lại bài văn tả cảnh cánh đồng lúa chín ở quê 
em.
 b. Học sinh làm bài
 Với đề bài này tôi đã gợi ý học sinh bằng hệ thống câu hỏi:
 + Nội dung của đoạn thơ là gì?
 + Đoạn thơ tả cảnh gì ?
 + Đoạn thơ miêu tả theo trình tự như thế nào?
 + Tác giả quan sát bằng các giác quan nào và tả chúng ra sao?
 + Tác giả đã sử dụng các biện pháp gì để tả ?
 + Tình cảm mà tác giả đã gửi gắm vào bài thơ thể hiện rõ ở câu thơ nào?
Sau đó, bằng sự hiểu biết của mình kết hợp với nội dung của đoạn thơ, các em viết 
thành một bài văn tả cảnh cánh đồng lúa chín ở quê em.
 Tôi lưu ý các em:
 Có thể chọn trình tự tả theo cảm nhận của mình không nhất thiết phải tả theo thứ 
tự như trong đoạn thơ nhưng phải có đầy đủ các chi tiết của các cảnh tả có trong đoạn 
thơ.
 Phải phân tích các biện pháp nghệ thuật có trong đoạn thơ để làm toát lên nội 
dung của cảnh tả.
 Cần phải thả hồn của mình vào bài làm để gửi gắm tình cảm vào từng cảnh tả.
 Ví dụ 2 : Bài Trước cổng trời (Tập đọc lớp 5)
 Tiết 1: Dạy Tập đọc kết hợp khai thác dạy Tập làm văn theo chương trình ở buổi 
dạy chính khóa.
 Các bước tiến hành:
 a. Luyện đọc
 b. Hướng dẫn tìm hiểu bài
 Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh
 + Vì sao địa điểm trong bài thơ Vì đó là đèo cao giữa 2 vách 
 được gọi là cổng trời? đá, từ đỉnh đèo có thể nhìn thấy cả 
 Tác giả đã liên tưởng ở đây như là một khoảng trời lộ ra, có mây bay, gió 
 cổng để đi lên trời vì từ đỉnh đèo có thể thoảng, tạo cảm giác như đó là cổng 
 nhìn thấy cả một khoảng trời lộ ra, có mây để đi lên trời.
 bay, có gió thoảng tạo cảm giác như đó là Từ cổng trời nhìn ra, qua màn sương 
 cổng để đi lên trời. khói huyền ảo có thể thấy một không 
 Nghệ thuật liên tưởng trong văn tả gian mênh mông, bất tận, những cánh 
 cảnh làm cho cảnh tả lãng mạn, thơ mộng,rừng ngút ngàn cây trái và muôn sắc 
 màu cỏ hoa, những khoảng trời bồng gian: sáng, trưa, chiều, tối; xuân, hạ, thu, đông).
 Kết bài: Các em nêu được cảm nghĩ của cảnh đã tả.
 Đối với bài 2: Học sinh đã viết được đọan văn miêu tả cảnh đẹp ở địa 
 phương. Bài viết có bố cục chặt chẽ: câu mở đoạn là câu giới thiệu cảnh tả; các 
 câu thân đoạn là câu tả cảnh theo thứ tự cảm nhận riêng; câu kết đoạn là câu bộc 
 lộ cảm xúc.
 Trong đoạn văn các em đã biết cách sử dụng các biện pháp nghệ thuật nên bài 
làm có sức cuốn hút người đọc. Các em đã vẽ lên được bức tranh đa dạng về cảnh đẹp 
của địa phương mình.
 Tiết 2: Giúp học sinh cảm thụ văn học bài Tập đọc để vận dụng trong Tập làm 
văn
 a. Mục tiêu:
 Hướng dẫn học sinh cảm thụ bài thơ bằng cách phát hiện các biện pháp nghệ thuật 
mà tác giả đã sử dụng trong bài thơ và nêu tác dụng của nó.
 Biết cách vận dụng các biện pháp nghệ thuật đó vào bài văn của mình.
 b. Các bước tiến hành:
 * Tả lại vẻ đẹp của bức tranh thiên nhiên trong bài thơ
 Gọi học sinh đọc lại bài thơ.
 + Em hãy tả lại vẻ đẹp của bức tranh thiên nhiên trong bài thơ.
 Tôi hướng dẫn học sinh như sau:
 Trước hết các em phải đọc thật kĩ bài Tập đọc để xem tác giả tả cảnh ở cổng trời 
bằng những cảnh vật nào, tác giả đã dùng các biện pháp nghệ thuật gì để miêu tả các 
cảnh vật đó.
 Sau đó bằng cảm nhận của mình các em hãy miêu tả lại vẻ đẹp của bức tranh mà 
tác giả đã tả trong bài thơ.
 * Cảm thụ bài thơ
 Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh
 + Cánh rừng sương giá như ấm lên nhờ Nhờ có hoạt động của con 
 đâu?người, cảnh suối reo, nước chảy.
 + Em hãy phân tích các biện + Tác giả sử dụng các động từ: 
 pháp nghệ thuật mà tác giả đã sử dụng gặt lúa, trồng rau, tìm măng, hái nấm 
 trong bài thơ. (cách dùng từ, gieo vần gợi lên bức tranh sinh hoạt, và nhịp sống 
 cuối mỗi câu thơ, ...) lao động của bà con các dân tộc vùng 
 cao.
 + Cùng với các động từ đó là 
 cách gieo vần của tác giả (dã - ngã; rau 
 - dao) tạo nên nhạc điệu của đoạn thơ 
 rộn ràng, nói lên cuộc sống lao động 
 + Một bài văn tả cảnh hay là nhộn nhịp, vui vẻ của người dân nơi 
 bài văn biết dùng lời văn có hình ảnh đây.
 để làm hiện ra trước mắt người đọc + Biện pháp nhân hoá:
 một bức tranh cụ thể về cảnh tả đó Con thác réo ngân nga Đàn 
 bằng từ ngữ giàu sức gợi tả, gợi cảm dê soi đáy suối
 để người đọc thấy rõ hình khối, kích + Biện pháp so sánh:
 thước, màu sắc, âm thanh, hương vị... Ráng chiều như hơi khói